O’zbekiston r

Tayanch iboralar: «onglilik qoidasi», «ijodiy faollik qoidasi», «ko’rgazmalilik qoidasi», «ko’rgazmali vositalar», «bilimlarni puxta o’zlashtirish qoidasi», «yakka tartibda bilim berish qoidasi».


O’quvchilarning ongliligi va ijodiy faolligi qoidasi - o’quvchilarning o’qishga ongli va ijodiy munosabatda bo’lishlarini; o’rganilayotgan materialni tushunib olishlari va tushunganlarini ifodalay olishlarini; o’qish mehnatini ijodiy xarakterda bo’lishini; bilimlardan amaliyotda ongli qo’llanilishi va ularni ishonchga aylanishini o’z ichiga oladi. Bu tamoyil o’qitishni shunday tashkil etishni nazarda tutadiki, bunda o’quvchilar ilmiy bilimlarni hamda ularni amalda qo’llash metodlarini ongli va faol egallab oladigan, ularda ijodiy tashabbuskorlik va o’quv faoliyatida mustaqillik, tafakkur, nutq rivojlanadi.
O’qitishda onglilik tamoyili o’quvchilarning o’z o’quv ishlarining aniq maqsadlarini aniq tushunishlarini, o’rganilayotgan narsa, hodisa, jarayonlar va ular o’rtasidagi bog’lanishni tushungan holda o’zlashtirib olishlarini, olingan bilimlarni amaliy faoliyatda qo’llay olishlarini bildiradi.
Onglilik tamoyilini amalga oshirishda bosh rol o’qituvchiga taalluqlidir, u o’quvchi oldida turgan vazifalarni aniq qilib ifodalashi va ularni yaxshilab bajarishga qiziqish uyg’otishi kerak.
O’qitishda onglilikni namoyon bo’lishining oliy shakli o’quvchilarning ijodiy faolligidir, u gerba­riy, maket, model, mulyaj tayyorlash, o’tkazilgan kuzatishlarni ta‘riflash va o’qituvchi taklif qilgan mavzu bo’yicha bajarilgan ishlar asosida kichik axborot tayyorlash bilan bog’liq bo’ladi.
O’qitishning ko’rgazmalilik qoidalari. Ko’rgazmalilik tamoyili o’qitish jarayonida turli sezgilardan: ko’rish, eshitish, badan bilan sezish va boshqalardan foydalanishni talab etadi. O’quvchilar buyumni qanchalik darajada idrok qilishsa, ularning shu buyum haqidagi bilimi ham shunchalik to’la va chuqur bo’ladi. Ko’rgazmalilik tamoyili o’qitish maqsadlariga mos bo’lib, materialning mazmuni bilan belgilanadi. Bu materialni o’rganish esa o’quvchilarni chinakam ilmiy va hayotiy muhim bilimlar bilan qurollantirishi kerak. Mashg’ulotlarda turli xil ko’rgazmali qurollarni qo’llash o’quvchilarning fikrlash faoliyatini faollashtiradi, ularning diqqatini safarbar etadi. Shuning uchun ko’rgazmali vositalar o’qitishning hamma bosqichlarida: o’quvchilarning yangi materialni idrok qilishlarida, bilimlarni mustahkamlashda, tekshirish hamda amaliy faoliyatda va ishda qo’llashlarida, mehnat ko’nikmalari va malakalarini hosil qilishda tadbiq etiladi.
Ko’rgazmalilik qoidalaridan foydalanishning asosiy vazifasi o’quvchilarning bilish faoliyatlarini faollashtirishdir. Bu printsip atrof olamni bevosita qabul qilib olish asosidagi o’qitishni nazarda tutadi. Ko’rgazmalilik tamoyiliga rioya qilish tabiatni o’rganishning dastlabki bosqichlarida, ayniqsa muhimdir, chunki kichik yoshdagi maktab o’quvchilari ko’rganlaridan hosil qilgan xususiy taassurotlari asosi­da to’g’ri tushuncha va xulosalar hosil bo’lishiga yordam beruvchi qimmatli bilimlar olishlari kerak.
Tabiatshunoslik bo’yicha dasturning organizmlar hayotini tabiiy sharoitlarda o’rganishga, tirik tabiat burchagida, maktab oldi uchastkasida kuzatishlar o’tkazish, tajribalar qo’yishga imkon beruvchi metodlarning qo’llanilishini, ya‘ni o’quvchilarning bevosita ko’z bilan yoki bevosita ko’rib, atrof olamning jism hamda hodisalari bilan yoki ularning tasvirlari bilan tanishishi deb tushuniladigan ko’rgazmali tamoyildan foydalanishni nazarda tutishi tasodifiy emas.
Tabiatshunoslikni o’qitishdagi ko’rgazmalilikni mashg’ulotlar jarayonida faqat tabiiy jismlar (ti­rik tabiat burchagidagi, zooparkdagi o’simliklar, hayvonlar, gerbariylar, kollektsiyalar), foydalaniladi­gan yoki tajriba ko’rinishidagi hodisalarni eslatuvchi predmetli ko’rgazmalilikka va tabiat jismlari yoki hodisalarining surat, tablitsa, doskadagi rasm, model, mulyaj, diapozitiv, kinofilm, xarita, sxema va boshqalardan foydalaniladigan tasviriy ko’rgazma­lilikka ajratish maqsadga muvofiqdir.
Predmetli va tasviriy ko’rgazmalilikni amalga oshirish asosida o’qitish, ayniqsa bolalar taraqqiyotining ertangi bosqichlarida, tafakkurni, kuzatuvchanlikni faollashishiga yordam beradi, o’rganilayotgan masalalarga o’quvchilar qiziqishini oshiradi. Ularni:
oddiy tadqiqotlar olib borishga o’rgatadi,
bilim­larni faol qabul qilishga yordamlashadi,
ularni o’z­lashtirib olish jarayonini osonlashtiradi,
bilimlarning mustahkamligini ta‘minlaydi.
Bilimlarni puxta o’zlashtirish qoidasi.
Ilmiy bilimlarni egallash o’quvchilarning xotirasi, mantiqiy tafakkuri, ijodiy faolligi va mustaqilligini rivojlantirishga yordam beradi.