O‘zbekiston pespublikasi oliy va o‘rta maxsus

Bolalar nutqini o’stirish metodikasi fanining maqsad va vazifalari. – maktabgacha yoshdagi bolalarda og’zaki nutqni rivojlantirish tamoyillari, unga qo’yilgan talablar, usullari, shakllari, nutqni rivojlantirish muammolari, barkamol avlod tarbiyasida nutqni to’g’ri shkllantirih yo’llari va ish samaradorligi. Zamonaviy pedagogik texnologiya. Ta’lim-tarbiya jarayonini ilmiy asosda tashkil etish, va uning tamoyillari, qonuniyatlari. Maktabgacha yoshda bo’lgan bolalarda og’zaki nutqni rivojlantirish ishiga tayyorlashdan iboratdir.

• 
  maktabgacha yoshdagi bolalarda turli yosh bosqichlaridagi nutq rivojini ko’ra olish va tushunish qobiliyatini shakllantirish;
  
• 
  bola nutqiga ta’sir ko’rsatishning eng samarali yo’lini to’g’ri tanlash va bolaning nafaqat yoshini, balki uning o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda o’zaro birgalikda xarakat qilish hamda olingan natijani tahlil qilish;
  
• 
  bolalar nutqining turli jihatlarini rivojlantirish, aniq uslublari va usullari xaqidagi bilimlar o’zlashtirilishini hamda ularning didaktik nutq muloqotlari paytida qo’llay olinishini ta’minlash;
  
• 
  uslubiy adabiyotlarni tanqidiy tahlil qilgan holda maktabgacha yoshda bo’lgan bola nutqiga ta’sir ko’rsatishning o’ziga xos usullari va uslublarini yaratishga intilishni rag’batlantirish.
  

Nutqni rivojlantirish metodikasining asosiy mazmuni - bolalarda og’zaki nutqni, uning atrofdagilar bilan nutqiy muloqoti ko’nikmalarini shakllantirishdir. Nutqni rivojlanti rish metodikasi quyidagi asosiy savollarga javob topish imkonini beradi: nimani o’qitish (bolalarda qanday nutqiy ko’nikmalarni tarbiyalash), qanday o’qitish (bolalar nutqini shakl lanti rishda qanday sharoitlarda qaysi metod va usullardan foydalanish lozim), nega endi aynan shunday o’qitish zarur (nutqni rivojlantirishning taklif etilayotgan usullari nazariya va amaliyotning qaysi ma’lumotlariga asoslanmoqda).Nutqni rivojlantirish metodikasi har qanday rivojlanishning umumiy shakllari, tomonlari va o’zaro bog’liqligini aks ettiradigan dialektika qonunlari va toifalariga tayanadi.
Til – tarixiy va o’zgaruvchan hodisadir. Har bir xalq, millat, elat va odamlar qabilasi o’z tiliga egadir. Har bir xalqning tilida mazkur jamiyatning tarixiy rivojlanish jarayoni, uning turmush sharoiti, ijtimoiy hayotidagi o’zgarishlar va yangilanishlar, ijtimoiy-mehnat faoliyatidagi yangi kashfiyotlar va erishilgan natijalari aks etgan.
“Ilk qadam” – “Первый шаг” davlat dasturi nomining falsafiy mazmuni. bilimlar dunyosiga birinchi qadam, birinchi muvofaqiyat, guzallik yaxshilik, samimiylik- umuminsoniy qadriyatlarni tarbiyalashning ilk asoslari.
Maktabgacha ta’lim muassasalarining Davlat o’quv dasturi bu: O’zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlanishiga borasidagi davlat talablariga muvofiq ishlab chiqilgan me’yoriy- xuquqiy xujjat. Dasturda pedagogik jamoaning maqsad va vazifalari xamda ta’lim- tarbiya jarayonining asosiy g’oyasi o’z aksini topgan. Davlat o’quv dasturi maktabgacha ta’lim muassasa xodimlarining ota- onalar, maktab va mahalla jamotchiligi bilan hamkorlik ishlarini nazarda tutadi.
Maktabgacha ta’lim muassasasining davlat o’quv dasturi (quyida: «MTT davlat o’quv dasturi») O’zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshidagi bolalarni rivojlantirish borasidagi Davlat talablariga muvofiq ishlab chiqilgan me’yoriy-huquqiy hujjat bo’lib, unda maktabgacha ta’lim muassasasining maqsad va vazifalari, o’quv-tarbiyaviy faoliyatning asosiy g’oyalari ifodalangan, shuningdek, bolaning ta’limning keyingi bosqichiga o’tishidagi asosiy kompetentsiyalari belgilangan.
Davlat o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi hududida joylashgan quyidagi ta’lim muassasalarida qo’llash uchun majburiy:

• 
  davlat maktabgacha ta’lim muassasalari;
  
• 
  maktabgacha ta’lim sohasida xizmat ko’rsatuvchi nodavlat muassasalari;
  
• 
  maktabgacha guruhlarga ega bo’lgan «Mehribonlik» bolalar uylari;  maktabgacha va boshlang’ich ta’limni nazorat qiluvchi boshqaruv organlari.
  

MTT davlat o’quv dasturini qo’llash: Davlat o’quv dasturi variativ o’quv dasturlarini yaratishda majburiy tayanch hujjat hisoblanadi.
Ta’lim muassasalari Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan variativ o’quv dasturlaridan foydalanish huquqiga ega.
Ta’lim muassasasi Davlat o’quv dasturi asosida o’zining MTT ishchi o’quv dasturini ishlab chiqish huquqiga ega. Ta’lim muassasasining ishchi o’quv dasturi muassasa pedagoglari tomonidan ota-onalarni jalb etgan holda tuziladi va amaldagi qonunchilik tartibida tasdiqlanadi.
MTTning maqsad va vazifalari
MTTning maqsad va vazifalari quyidagilardan iborat:

• 
  bolaning individual ehtiyojlarini hisobga olgan holda ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlanishiga oid Davlat talablari asosida hamda Davlat o’quv dasturiga muvofiq uning har tomonlama va barkamol rivojlanishi uchun qulay shart-sharoitlar yaratish;
  
• 
  maktabgacha yoshdagi bolalarning o’quv-tarbiyaviy faoliyatini tashkil qilish va amalga oshirish;
  
• 
  bolalarning ilk rivojlanishi masalalarida ota-onalar va jamiyatga tegishli bilimlar berishni tashkil etish va amalga oshirish;
  
• 
  bolalarning ilk rivojlanishi masalalarida oila va jamiyat bilan o’zaro hamkorlikni tashkil qilish va amalga oshirish.
  

Maktabgacha ta’lim muassasasida alohida ehtiyojga ega bo’lgan bolalarni qo’llabquvvatlash jamoaviy ish hisoblanadi va uni amalga oshirish uchun maktabgacha ta’lim muassasasi rahbari javobgar bo’ladi.
Zarurat tug’ilganda, pedagoglar tarkibi va maktabgacha ta’lim muassasasi rahbariyati, tor ixtisosdagi mutaxassislarni jalb etgan holda, bola (uning rivojlanishi) uchun o’quv-tarbiyaviy faoliyatning individual rejasini tuzadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishda kompetentsiyaviy yondashuv o’sib borayotgan bola shaxsini hayotga tayyorlash, unda hayotiy muhim masalalarni hal qilish uchun zarur bo’lgan, axloqiy me’yor va qadriyatlarni o’zlashtirish, boshqa insonlar bilan muloqot qilish, «Men» obrazini qurish bilan bog’liq bo’lgan faoliyat usullarini shakllantirishga tayyorgarlikni ko’zda tutadi.
Boshlang’ich muhim kompetentsiyalar bolaning faoliyat va axloq sub’ekti sifatidagi yaxlit rivojlanishini talab etadi.
Bolaning kompetentsiyalari bola rivojining quyidagi sohalarida belgilanadi:

• 
  jismoniy rivojlanish va sog’lom turmush tarzining shakllanishi;
  
• 
  ijtimoiy-hissiy rivojlanish;
  
• 
  nutq, muloqot, o’qish va yozish malakalari;
  
• 
  bilish jarayonining rivojlanishi;  ijodiy rivojlanish.
  

«Jismoniy rivojlanish va sog’lom turmush tarzini shakllantirish» sohasi kompetentsiyalari
«Jismoniy rivojlanish va sog’lom turmush tarzining shakllanishi» sohasidagi o’quv-tarbiyaviy faoliyat yakunlanganidan so’ng 6-7 yoshli bola:

• 
  o’z imkoniyatlari va yoshi bilan bog’liq jismoniy rivojlanish me’yorlariga mos ravishda jismoniy faollik ko’rsatadi;
  
• 
  turli harakatchanlik faolligini uyg’un ravishda va maqsadli bajarishni biladi;
  
• 
  turli hayotiy va o’quv vaziyatlarida mayda motorika ko’nikmalaridan foydalanadi;
  
• 
  o’z harakatlarini hissiyot va sezgi organlari yordamida boshqaradi;
  
• 
  shaxsiy gigiena malakalarini qo’llaydi;
  
• 
  sog’lom turmush tarzi va ovqatlanish asoslarini biladi;
  
• 
  xavfsiz hayotiy faoliyat asoslari qoidalariga rioya qiladi.
  

«Ijtimoiy-hissiy rivojlanish» sohasi kompetentsiyalari
«Ijtimoiy-emotsional rivojlanish» sohasidagi o’quv-tarbiyaviy faoliyat yakuniga еtganidan so’ng 6-7 yoshli bola:

• 
  o’z «Men»i va boshqa insonlarning hayotiy faoliyat muhitidagi roli to’g’risida tasavvurga ega bo’ladi;
  
• 
  o’z hissiyotlarini boshqaradi va ularni vaziyatga mos ravishda ifodalaydi;
  
• 
  o’zgalarning hissiyotlarini farqlaydi va ularga mos ravishda javob beradi;
  
• 
  kattalar va tengdoshlar bilan vaziyatga mos ravishda muloqot qiladi;  murakkab vaziyatlardan konstruktiv chiqish yo’llarini topadi.
  

«Nutq, muloqot, o’qish va yozish malakalari» sohasi «Nutq, muloqot, o’qish va yozish malakalari» sohasidagi o’quv-tarbiyaviy faoliyat yakuniga еtganidan so’ng 6-7 yoshli bola:

• 
  nutqni eshitadi va tushunadi;
  
• 
  o’z nutqida to’g’ri talaffuz, qulay grammatik shakllar va xilma-xil gap konstruktsiyalaridan foydalanadi;
  
• 
  ikkinchi tilni o’rganishga qiziqish namoyon qiladi;
  
• 
  ikkinchi tilni egallash bo’yicha dastlabki bilimlarini ko’rsatadi;
  
• 
  badiiy adabiyot asarlariga qiziqish namoyon qiladi;
  
• 
  so’zning lug’aviy, bo’g’inli va fonetik tuzilishi to’g’risida tasavvurga ega bo’ladi;
  
• 
  turli ma’no shakllarini mustaqil ravishda tuzish va so’zlab berishni biladi;
  
• 
  yozishning dastlabki malakalari va vositalaridan foydalanishni biladi.
  

O’quv-tarbiyaviy faoliyat: O’quv-tarbiyaviy faoliyat «O’zbekiston Respublikasining ilk va maktab yoshidagi bolalarni rivojlantirishga oid davlat talablari» asosida amalga oshiriladi.
Maktabgacha ta’lim muassasasi o’quv va tarbiyaviy faoliyatni o’quv yillari bo’yicha tashkil qiladi.
O’quv-tarbiyaviy faoliyatni rejalashtirish O’quv-tarbiyaviy faoliyat guruhning kundalik ish tartibiga tayanadi va unda pedagog tomonidan rejalashtirilgan kundalik harakatlar, bolalar o’yinlari, bo’sh vaqt va o’quvtarbiyaviy faoliyat turlari navbatma-navbat amalga oshiriladi.
O’quv-tarbiyaviy faoliyat ta’lim va ijtimoiy ehtiyojlar (salomatlik, ovqatlanish va xavfsizlik)ni qondirish maqsadida bolaning yoshi va individual rivojiga asoslanuvchi o’quv rejasiga muvofiq olib boriladi. O’quv-tarbiyaviy faoliyat bola hayoti va uning atrofidagi muhitdan kelib chiquvchi yagona bir butun mavzuga birlashtiriladi.
O’quv-tarbiyaviy faoliyatni rejalashtirish ta’lim sharoitlariga bog’liq holda integratsiya, xilma-xillik va moslashuvchanlik tamoyillaridan tarkib topadi.