O’zbekiston Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi Toshkent davlat sharqshunoslik instituti

TAYANCh IBORALAR 
1.  Turkum guruhlar 
2.  So’z turkumlarii. 
3.  Ism. 
4.  Fe’l. 
5.  Harf. 
ADABIYOTLAR 
1.  
Uchebnik arabskogo yaz’ka. Holidov B.Z. Toshkent 1997 y.str-63 
2.  
Kovalyov A.A., Sharbatov Sh. Uchebnik arabskogo yaz’ka, M., 1998 str-52 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
53
 
 
 
4.3.2. SIFAT. TUB VA YASAMA SIFATLAR, NISBIY SIFAT, SIFATNING 
ChOG’IShTIRMA VA ORTTIRMA DARAJALARI. 
 
REJA 
1.  
Nisbiy sifat haqida ma’lumot. 
2.  
Nisbiy sifatni misollar orqali tushuntirish. 
3.  
Ikki o’zak undoshdan iborat ayrim otlardagi nisbiy sifat. 
4.  
Siniq ko’plikdagi otlarda nisbiy sifat. 
 
 
Nisbiy  sifat  predmetning  belgisini  boshqa  predmetga  yoki  tushunchaga 
nisbatan bildiradi. U ko’pincha belgisi aniqlab kelayotgan aniqlanmishning ishlangan 
materialini,. Kelib chiqqan joyini, biror predmetga mansubligini va shunga o’hshash 
boshqa belgilarini bildiradi. 
Nisbiy sifat ham asliy sifat kabi muzakkar va muannas shakllariga ega. 
 
Nisbiy  sifatning  muzakkari  asosan  otdan  oxiridagi-un  qo’shimchasini  olib 
tashlab, o’rniga 
  يَِ iyyun qo’shimchasini qo’yish bilan hosil bo’ladi. Muannas nisbiy 
sifat  esa,  ko’pchilik  sifat  qatori  muzakkar  oxiriga     
  ة َ          -  atun  qo’shimchasini 
qo’shish bilan hosil qilinadi. 
Masalan: 
   ب ش خ
-
  
   ِبِ ش خ
-
  
                           ةَّيِب ش خ
                
 
                                    ةَّيبشخ ُةقعللما                    بِشخ ُتيبلا 
 
  
ا  yoki    ي  harfi  bilan  tugagan  otlardan  nisbiy  sifat  hosil  bo’lganda    ي     
qo’shimchasidan oldin 
ا  yoki  ي    harflari  و   ga aylanadi. 
Masalan: 
 
د
  اين
-
  
                                                يويند
 
  ايسآ
-
  
                                              يويسآ
 
 
Bu so’zlardan ba’zan nisbiy sifat boshqacharoq shaklida ham hosil bo’ladi: 
 
  ايند
-
  
                                      يوايند
          
 
Ayrim so’zlardan esa, oldingi  
ا (alif) tushib qolib,    يَِ   (iyyun) -qo’shimchasi 
qo’shish bilan hosil bo’ladi. 
Masalan: 
  اسنرف
-
  
    يِسنرف
-
  
                                        ةيسنرف
 
  ابوروأ
-
  
   ِبِوروأ
-
  
                ةَّيِبوروأ
                        
 
 

---

 
 
 
54
 
 
 
ة  (ta’marbuta) bilan  tugagan so’zlardan nisbiy  sifat hosil bo’lganida  mazkur 
harf tushib qoladi. 
Masalan: 
  ةفارخ
-
  
  فيارخ
-
  
                                           ةيفارخ
 
  ةيروهجم
-
  
                                   يروهجم
            
 
 
Ayrim  otlardan  nisbiy  sifat  hosil  bo’lganida  so’zning  vazni  ham  biroz 
o’zgaradi. 
Masalan: 
   ةنيدم
-
  
    ِنِدم
-
  
                                      ةَّيِندم
 
 
   ة ضِر ف
-
  
   يِضِر ف
-
  
                                    ةَّيِضِر ف
 
 
Ikki  o’zak  undoshdan  iborat  ayrim  otlardan  nisbiy  sifat  hosil  qilishganida,       
(vov) harfi orttiriladi.  
Masalan: 
   د ي
-
  
   يِو د ي
-
  
                                       ةَّيِو د ي
 
   ة ن س
-
  
   يِو ن س
-
  
                                     ةَّيِو ن س
 
 
 
Ba’zi so’zlardan ikki hil nisbiy sifat hosil bo’ladi. 
Masalan: 
  حور
-
  
   يحور
-
 
                                   ةيحور
 
  حور
-
  
  نِاحور
-
  
                                 ةيناحور
 
    Nisbiy sifatlar gapda ko’pincha moslashgan aniqlovchi bo’lib keladi. 
Masalan: 
                                 ناتسبلا  في  لمعي  نِاتسبلا 
                                        نِاتسب يِّمع ُنبإ 
 
 
 
Geografik  nomlardan  hosil  bo’lgan  nisbiy  sifat  o’sha  yerli  yoki  o’sha  yerda 
tug’ilgan vazifasida kelishi mumkin. 
Masalan: 
 ِم
  ُرْص
-
  
   يِرْصِم
-
  
                                      ةَّيِرْصِم
 
Nisbiy  sifat  gapda  moslashgan  aniqlovchi  vazifasidan  boshqa  ega,  kesim 
vazifalarida ham kelishi mumkin. 
Masalan: 
                                 ناتسبلا  في  لمعي  نِاتسبلا    - Boqbon boqda ishlaydi. (ega). 
                                      نِاتسب يِّمع ُنبإ  - Amakimning og’li boqbondir.  (kesim). 
 

---

 
 
 
55
 
 
 
SAVOLLAR 
 
1.  
Nisbiy sifat nima? 
2.  
Nisbiy sifatga misollar keltiring. 
3.  
Nisbiy sifat kelganda yuz beradigan o’zgarishlar. 
4.  
Nisbiy sifat vazifalari.