56
SIFAT DARAJALARI
REJA
1. Arab tilida sifat.
2. Sifatning oddiy darajasi.
3. Sifatning qiyosiy darajasi.
4. Sifatning orttirma darajasi.
Bizga ma’lumki arab tilida sifatlar fe’llardan yasaladi. Arab tilidagi sifatlar
ham o’zbek tilidagi sifatlar kabi predmet yoki shaxsning belgisini, ya’ni rangini,
hajmini, ta’mi va hokazolarni anglatishda ishlatiladi. Shunday qilib predmetning
shaklini, hajmini rangini, muzmunini bildirib, uni darajalab ko’rsata oladigan so’zlar
sifatlar deyiladi.
Sifatlar arab tilida ham 3 hil darajaga ega: oddiy, qiyosiy, orttirma daraja.
1.
Biz shu vaqtgacha ko’rib kelgan sifatlar, sifatning oddiy darajasiga kiradi.
Masalan:
يربك نسح بيرق
2.
Qiyosiy daraja.
qiyosiy daraja uch undoshli fe’lni
ُلر عْرفأ (afalu) formasiga tushirish va ْنرِم
(min) predlogini orttirish orqali hosil qilinadi. Bunda qaysi bir predmet yoki shaxs,
qaysi bir predmet yoki shaxsning belgisi qiyoslanayotgan bo’lsa o’sha so’z
نرم
(min) prelogidan
keyin keladi, sifat darajasi esa sonda va jinsda o’zgarmaydi.
Masalan:
ِةللمجا نم ُر ربْكأ ُباتكلا -
Kitob jurnaldan kattaroq
نيم ُر غْصأ تيخأ - Singlim mendan
kichikroq
Misollardan ko’rinib turibdiki sifatning qiyosiy darajasi o’zbek tiliga «roq»
qo’shimchasi bilan tarjima qilinadi.
Agar
نرم (min) predlogidan keyin bevosita fe’l kelsa, prelogdan keyin (ma)
yuklamasi orttiriladi;
Masalan:
رحأ مويلا سقطلا
ِسمأ ناك اَِّمم
-
Ob-havo bugun kechagidan issiqroq.
Shuni ham aytib o’tish kerakka, agar bir predmet, shu predmetning o’ziga,
ma’lum bir vaqt o’tgandan keyin qiyoslanadigan bo’lsa predmetni 2 marta
takrorlamaslik uchun o’ziga tegishli olmoshni qo’ishi mumkin.
Masalan:
3.
Orttirma daraja.
Orttirma daraja o’z navbatida 2 ga bo’linadi: a)mutloq orttirma daraja;
b) qiyosiy orttirma daraja;
Mutloq orttirma daraja.
Mutloq orttirma daraja vaqiyosiy orttirma daraja ham
ُلر عْرفأ (af’alu) vaznida
57
bo’lib, mutloq orttirma daraja moslashgan aniqlovchilarday bo’lib keladi., shuning
uchun ham u sifatlanmish bilan to’la moslashadi (holatda, kelishikda, jinsda va
hokazoda) va o’zbek tilida «…eng…,» deb tarjima qilinadi.
Ko’plik
Ikkilik
Birlik
Jins.
ُلِعافأ
ِنلا عْرفأ ُل عْرفأ M.z.
ُتاي لْع رف ِناي لْع رف ى لْع رف M.n.
Masalan:
نسحلأا لماعلا -
Eng yahshi ishchi
ةفرغلا
ىبركلا
-
Eng katta hona
ُرهاشلأا بلاطلا -
Eng mashhur studentlar
تاينسلحا تابلاطلا -
Eng go’zal talabalar
Qiyosiy orttirma daraja.
Qiyosiy orttirma daraja
ُلر عْرفأ (af’alu) o’zidan keyin kelayotgan ismni qaratqich
kelishigida va aniq holatda bo’lishini talab qiladi, bu vazndagi sifat jinsda
o’zgarmaydi.
Masalan:
ِتابلاطلا ِنسحأ نم -
Eng yahshi student qizlardan
ِبلاطلا ِنسحأ نم -
Eng yahshi studentlardan
ُلر عْرفأ (af’alu) qolipidan keyin ism birlikda noaniq holatda va qaratqich kelishigida
kelsa, «eng…lardan biri» deb tarjima qilinadi.
Masalan:
ٍةبلاط نسحأ -
Eng yahshi student qizlardan biri
ٍبلاط ُنسحأ -
Eng yahshi studentlardan biri.
ٍةنيدم ُلجمأ ُةرهاقلا -
Qoxira eng chiroyli shaharlardan biri.
Bulardan tashqari yana,
ُلرر عْرفأ
-
ُءلاررْع رف
(af’alu-fa’lau) shaklidagi sifatlardan, belgini
bildiruvchi sifatdoshlardan va nisbiy sifatlardan qiyosiy va orttirma daraja sintaktik
yo’l bilan ya’ni
ل قأ ، د شأ ، ُر رثْكأ kabi so’zlar va undan keyin solishtiriladigan belgi
shu o’zakdan hosil bo’lgan tushum kelishigidagi noaniq holatda turgan masdar
yordamida hosil qilinadi.
Masalan:
كلت نم ًة رُْحم دشأ ُةدرولا هذه -
Bu atirgul narigisidan qizilroq.
هقيدص نم اداهتجا ل قأ يخأ -
Ukam o’rtoqidan ko’ra kamroq tirishqoqdir.
رْري خ (hayrun) yahshi, ش ر (sharrun) yomon kabi sifatlardan ُلرعفأ (af*alu) vaznida emas,
shu sifatlarning o’zidan hosil bo’ladi.
Masalan:
مونلا نم يرخ ُةلاصلا -
Nomoz uyqudan yahshiroqdir.
ِهِب يدص لا ناكم ِدلابلا ر ش -
Yurtlarning eng yomoni do’sti bo’lmagan yurtdir.
58
SAVOLLAR
1.
Sifat deb nimaga aytiladi?
2.
Arab tilida sifat darajalari qanday bo’ladi?
3.
Sifat darajalari haqida gapirib bering va misollar keltiring?
Do'stlaringiz bilan baham: