O’zbekiston milliy universiteti iqtisodiyot fakulteti iqtisodiyot yo’nalishi “iqtisodiyot nazariyasi’’ fanidan kurs ishi mavzu: Pul to’g’risidagi turli XIL nazariyalar va hozirgi zamon pulining tavsifi

Metallik nazariyasi

Metallik nazariyasi

XVI-XVII asrlarda vujudga keldi. Metall pul nazariyachilari deb U.Stafford (1554-1642) T.Men (1571-1641) va D.Nors . Metall pul nazariyasining taniqli asoschilari Fransua Kene va Adam Smitdir. Metall pul nazariyachilari naznida bozor sharoitida agar mahsulot pul hajmidan ko’p bo’lsa, tovarning narxi tushadi . Agar pul miqdoridan mahsulot miqdori kam bo’lsa pul egasi tomonidan jamg’ariladi. Ular haqiqiy qiymatga ega bo’lmagan yani qog’oz pullarni haqiqiy pulga almashtirilishini inkor etdilar. Va ular boylikni asosini savdo tashkil etadi, boylikni asosi oltin va shu kabi metallarni jamg’arishda deb ta’kidlaydilar. XVIII asr va XIX asing birinchi yarmida metallik pul nazariyasi bozor iqtisodiyoti ishtirokchilari talablarini to'liq qondirmay qoldi

Nominallik nazariyasi

Pulning nominal nazariyasi XVII-XVIII asrlarda, yani odamlar o’rtasiga to’lov vositasi sifatida metall pullar kiritilgan davrda shakllangan. . Dastlabki nominal pul nazariyasining asosini haqiqiy bo'lmagan tanga monetalar tashkil etgan. Ularning nazariyalari zamirida quyidagi ikkita holat yotardi: pul davlat tomonidan yaratiladi va pulning qiymati uning nominali bilan aniqlanadi. Pul birligining sotib olish qobiliyati uning nominali asosida, ya'ni qog'oz pulda ko'rsatilgan nominal qiymati bilan aniqlanadi. Nominal pul nazariyasi tarafdorlarining asosiy zaifligi shundaki, ularning ta'limotiga ko'ra pulning qiymatini davlat belgilaydi. Bu bilan ular pulning mehnat mahsuli nazariyasi va tovar tabiatiga ega ekanigini inkor qiladi. Nominal pul nazariyachilari qog’oz pullarni qiymatini qimmatbaho metallardan ajratib olishadi va pulninng sotib olish qobilyati davlat tomonidan aniqlanadi degan noto’g’ri go’yani ilgari surishgan. Pulning nominal nazariyasi ilk tarafdorari Dj.Styuart (1712-1780) va Dj.Berkli (1685-1780) lar hisoblanadi.

Miqdoriylik nazariyasi

Pulning miqdoriy nazariyasida pulning sotib olish qobiliyati va baho darajasi muomaladagi pul miqdori bilan belgilanadi. Miqdoriy pul nazariyasining asoschisi fransuz iqtisodchisi J.Boden (1530-1596) hisoblanadi. Keyinchalik ushbu nazariyani ingliz iqtisodchilari D. Yum (1711-1776) va Dj. Mil (1773-1836), shuningdek, fransuz SH. Monteske (1689-1755) rivojlantirdi. D.Yum Angbyaga XVI-XVII asrlarda Amerikadan katta hajmda nodir metallarning kiritilishi natijasida baholarni ortib ketishini kuzatib: «pulning qiymatini uning miqdori belgilaydi» degan ta'limotini ilgari suradi. Miqdoriy pul nazariyasining dastlabki vakillari pulni faqat to'lov vositasi sifatidagi vazifasiga e'tibor qaratadi, ularning fikricha, pul va tovar ayirboshlash jarayonida uchrashishi natijasida pulning qiymati aniqlanadi degan noto'g'ri g'oyani ilgari suradilar. Shuningdek, ularning ta'limotidagi ikkinchi kamchilik muomalaga chiqarilgan barcha pullar muomala jarayonida ishtirok etadi deya ishonishlaridir. Miqdoriy pul nazariyasining zamonaviy sharoitdagi talqini talqini iqtisodchi olimlar L.Marshall, Fisher, G.Kassel, B. Xansen, M. Fridmanlarning asarlarida bayon etilgan.