O‘zbekiston milliy universiteti Falsafa fakulteti O‘zr fa falsafa va huquq instituti

1990 yilda sobiq SSSRda umumiy 1990 yil 20 iyunda O‘zbekiston Oliy

tanglikning ikkinchi, nihoyatda Soveti «Mustaqillik deklaratsiyasi » ni

ziddiyatli davri boshlandi: KPSS qabul qildi, ittifoqning zarz ketgan

siyosiy hukmronligini yo‘qotgan, mafkura qadriyatlar tizimidagi tarkibiy

mohasida jiddiy o‘zgarishlar sodir qismlarda ajralish ro‘y berdi va

bo‘ldi, jamiyatdagi ziddiyatlar eng respublikalar bilan bog‘liq mustaqil

so‘nggi bosqichiga «portlash» holatiga qadriyat tizimlari ijtimoiy-siyosiy

etdi, milliy qadriyatlar bilan bog‘liq mazmun bilan bo‘lib, millatlarning o‘z

bo‘g‘inda nomutanosiblik hollari paydo huquqini uzi belgilashi to‘g‘risidagi

bo‘ldi. bunga mos ravishda esa xalqaro huquqning milliy qadriyatlar

respublikalarda mustaqillik tomon tizimi bilan bog‘liq qoidasi

burilish kuchayib bordi, sobiq SSSRning O‘zbekiston misolida ham amaliyotga

ijtimoiy tuzumiga mos qadriyatlar aylana boshladi. Bunda umuminsoniy

tizimining barqaror holati butunlay qadriyatlarga sodiqlik g‘oyasi e’lon

yo‘qoldi. qilindi.

Sobiq SSSRda butun jamiyatni yagona markazdan boshqarish usuli, zo‘rlikka

asoslangan totalitar, umumijtimoiy va iqtisodiy tizimlar beqaror bo‘lib qolgan
davrda respublikalarda barqarorlikni saqlab qolish asosiy aruriyatga aylandi.
Ulkan davlatning urush alangasi ichida qolish xavfi tug‘ilgan bunday sharoitda,
mintaqalaragi hamjihatlikni saqlash borasidagi mustaqil rivojlanish yo‘liga o‘tib
olayotgan respublikalar, yosh davlatlar rahbariyati zimmasiga nihoyatda og‘ir vazifalar
tushdi. O‘zbekiston Prezidenti I.A.Karimov bu davrni nihoyatda obrazli va lo‘nda
tarzda quyidagicha ifodalangan: «Dunyoga kelgan chaqaloq avval emaklab, keyin tetapoya
bo‘ladi. Vaziyat shunday keldiki, Mustaqil O‘zbekiston tug‘ilgan kuniyoq oyoqqa turishga,
o‘zi yuritishga majbur bo‘ladi».²⁶

Sobiq SSSRning umumjamiyat miqiyosidagi qadriyatlar tizimi beqaror bo‘lib

qolgan, ba’zi respublikalardagi milliy ozodlik harakatlari harbiy yo‘l bilan
bostiralayotgan, ayrim xududlarda ziddiyatlar urushga aylanib ketayotgan davrda
respublikalarda yangi qadriyatlar tizimini vujudga keltirish, e’lon qilingan
qadriyatlarni barqaror etish davri boshlangan edi. ittifoq hukumati beqaror bo‘lgan
qadriyatlar tizimini saqlab qolish uchun qancha ko‘p harakat qilgani sari,
respublikalarda mustaqil qadriyat tizimlarining asoslarini ijtimoiy-siyosiy
jihatdan shakklantirish davom etdi. ittifoqdagi qadriyatlar tizimi o‘zining
hududiy, mintaqaviy, milliy, ma’naviy sohalarda kishilarni birlashtirib turadigan
mezon sifatidagi ahamiyatini yo‘qotib qo‘yayotganligi markazdagi ba’zi hkmronlikni

²⁶ Karimov I.A. O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisoq, siyosat, mafkura. T.1. - T.: O‘zbekiston, 1996. 4-bet.

77

www.ziyouz.com kutubxonasi

qo‘ldan bermaslik uchun harakat qilayotgan kuchlarning qisqa muddat jonlanishiga olib
keladi. Bu boradagi intilishlar esa, 1991 yilning 19-21 avgustida ba’zi
arboblarning davlat to‘ntarishi qilishga urinishi, «mashhur uch kunlik hokimiyat» -
GKCHPning ummon yuzidagi ko‘pik singari bir lahzalar talvasasi sifatida namoyon
bo‘ldi. ammo bu talvasa chok-chokidan so‘kilib borayotgan sobiq ittifoqning nafaqat
hududiy, ijtimoiy yoki milliy emas, balki umumiy qadriyatlar tizimining umrini
uzaytira olmadi… Tarix bunda ham umrini yashab bo‘lgan tuzumlarga xos qadriyatlar
tizimining ijtimoiy jarayonlar natijasida o‘tmishga aylanishi va yangi tizim dunyoga
kelishi uchun imkoniyat yaratilishini isbotladi.