O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЧОПИҚ ҚИЛИНАДИГАН ЭКИН-
ЛАР — ўсиши ва ҳосил бериши учун кат-
та озиқ майдони, намлик ва қатор орала-
рига ишлов бериш (тупроқни юмшатиш), 
зараркунандалар, бегона ўтлар ва касал-
ликларга қарши курашни талаб этадиган 
экинлар. Техника экинлари — ғўза, тама-
ки, каноп, қанд лавлаги; дон экинлари — 
жўхори, маржумак, маккажўхори; мойли 
экинлар — кунгабоқар; сабзавот экинла-
ри, картошка, озуқабоп илдизмевалилар, 
полиз экинлари (қовун, тарвуз, бодринг 
ва б.) чопиқ қилинади. Буларнинг уруғи 
(кўчати) кенг қаторлаб (қатор ораларини 
60—90 см қилиб) экилади. Ўсув даврида 
қатор оралари культиватор ёки кетмон 
билан 2—6 марта юмшатилади, пуштала-
ри чопилади, ўтоқ қилинади, 2—9 марта 
суғорилади. Ч.қэ. экилган ерда тупрок-
нинг микробиологик фаоллиги ортади, 
озиқ модцалар кўп тўпланади. 
ЧОПОВУЛ, чаповул (чопмоқ, ғорат 
қилмоқ) — 1) Темурийлар, Шайбоний-
лар, Ўрта Осиё хонликлари қўшинида 
душман кучлари ёки қишлоқ ёхуд 
шаҳарларига қўққисдан ҳужум қилиб, 
уни парокандага учратиш мақсадида 
кенг қўлланилган тактик амалиёт; 2) 
ғаним ҳарбий кучларига, унга тегишли 
объектларга тўсатдан ҳужум қилиб, ўлжа 
келтирувчи суворий гуруҳ. Бундай отлиқ 
гуруҳ, шунингдек, чоповулчи истилоҳи 
билан ҳам англашилган. 
ЧОПОН - қ. Тўн.
ЧОПҚУН, чопғун — ўрта асрлар-
да аксарият ҳарбий ҳаракатлар чоғида 
қўшиннинг озиқ-овқати, емхашаги ва б. 
эҳтиёжларини қондириш, шунингдек, 
қамалда қолган шаҳар, қишлоқ, қалъа, 
қўрғон ва ҳисор мудофаачилари тинкаси-
ни қуритиш мақсадида теваракатрофдаги 
жойларга қилинган талончилик амалиё-
ти. Ч.да бир неча юздан бир неча мингга-
ча отлиқ жангчилар — чопқунчилар иш-
тирок этган. Ч. вақтида қўлга киритилган 
барча нарсалар, жумладан, бандилар 
қароргоҳга ўлжа қилиб олиб келинган. 
Бобур Афғонистон ва Ҳиндистон юриш-
лари вақтида Ч.дан унумли фойдаланган. 
Тарихий манбаларнинг қайд этишича, 
1502 й. Шайбонийхон Ҳисор ва Чағониён 
устига лашкар тортиб борганида, Ҳисор 
теваракатрофини Ч. қилган. Унинг 
чопқунчи (юртовул)лари 100 минг қўй, 
50 минг от, 50 минг асир ва б. нарсалар-
ни ўлжа сифатида хон қароргоҳига олиб 
келганлар. 1505 й. Шайбонийхон Хоразм 
волийси Чинсўфига қарши отланганда 5 
минг аскардан иборат чопқунчини Хива 
атрофидаги қишлокларни талаш учун 
тайинлайди. Ч. натижасида 100 мингдан 
ортиқ қорамол, қўй, от ва б. қўлга кири-
тилган.