O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭРКИНДАРЁ 
— 
Қорақалпоғистондаги дарё. Уз. 105 км. 
Довудкўл сув омборидан 1 км ғарброқда, 
Амударёдан бошланади ва 30 км даво-
мида ўзанидан сув оқади. Ундан кейин-
ги 4 км масофада қуруқ ўзан шаклида. 
Суғориладиган далалардан юза ва ер ости 
йўли билан ташлама сувларининг келиб 
тушиши туфайли дарёнинг 34—42 км 
қисмида дарёда яна сув оқади. Сувининг 
суғоришга сарфланиши, буғланиши ва 
ертупроққа шимилиши натижасида 42км 
дан қуруқ ўзан бўлиб қолади. Бошлани-
шидан 12—30 км масофада суви, асосан, 
суғоришга сарфланади. Оқимининг бо-
шида сувчанлиги Амударё сувчанлиги 
билан боғлиқ бўлиб, 50 м
3
/сек. гача ети-
ши мумкин.
ЭРКИНЛИК — кишининг ўз ис-
таги бўйича иш тутиши. Э. тушунча-
си ҳуқуқшунослик, сиёсатшунослик, 
этика, эстетика каби ижтимоий билим 
соҳаларида кенг ишлатилади. Мас, виж-
дон эркинлиги, сўз эркинлиги, матбуот 
эркинлиги ва ҳ.к. Э. — бошбошдоқликни 
эмас, жамиятдаги муайян тартибни ифо-
далайди. Э. инсоннинг жамият олдида-
ги вазифани бажаришни эркин, ихтиё-
рий танлашидир. Э. инсоннинг сиёсий, 
маънавий таъқибдан, зўравонликдан 
ҳимояланганлигини билдиради. Э. ўз 
бахтини ўзи яратиш воситаси бўлиб, ин-
соннинг ўзлигини англаш даражасини 
ифодалайди.
Инсон эркинлиги объектив шартша-
роит ва вазиятга боғлиқдир. У мавҳум 
эмас, у доимо конкретдир. Шахс муайян 
шароит ва вазиятда тайин имкониятга 
таяниб аниқ мақсадига эришади. Аммо, 
шароит, вазият ва имкониятларга ҳамма 
ҳам бир хилда эга бўлмаслиги мумкин. 
Мақсадга эришишда кимгадир шартша-
роит, кимгадир мақсадга эришиш во-
ситаси, кимгадир имконият етишмай 
қолади. Муайян вазиятда ва шартшаро-
итда кимдир мақсадга эришиш учун Э.ка 
эга бўлиши ёки кимдир ундан маҳрум 
бўлиши мумкин. Шахснинг эркинлигини 
оширувчи омилларга у эгаллаган билим 
ва тажриба киради. Ислом таълимотида 
инсонга эркин бўлиши учун ақлидрок 
берилган деб айтилади. Абу Мансур Мо-
туридий исломдаги ирода эркинлигини 
шарҳлаб, инсонга берилган ақлидрок 
унга ўз хатти-ҳаракатида яхшилик ва 
ёмонликни, ҳалол ва ҳаромни, савоб ва 
гуноҳни, тўғри ёки эгри йўлни танлаш 
эркинлигини берди, бизнинг келажаги-
миз шу йўллардан қай бирини танлай 
олишимизга боғлиқ, деб уқтирган. Инсон 
эркин онгли фаолияти билан ҳайвондан 
фарқ қилади. Ҳайвонлар шартшароит ва 
вазиятга қарамдир. Инсон эса онгли ра-
вишда мақсадга эришиш йўлини излай-
ди.