O’zbеkistоn хаlq tа’limi vаzirligi


Milliy til va uning tarkibiy qismlari



Download 1,67 Mb.
bet88/145
Sana21.02.2022
Hajmi1,67 Mb.
#31650
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   145
Bog'liq
Она тили ва адаб. УМК

Milliy til va uning tarkibiy qismlari. Ma’lumki, o‘zbek xalqi Markaziy Osiyoning qadimgi xalqlaridan biri bo‘lib, uning tili XI-XII asrlarda ma’lum ijtimoiy-tarixiy sharoitlarga ko‘ra xalq tili sifatida shakllana boshladi va asta-sekinlik bilan rivojlanib keldi.
Qaerda yashashidan qat’i nazar o‘zbek millatiga mansub barcha odamlar tomonidan ishlatiladigan til milliy (umumxalq) o‘zbek tili deb yuritiladi. Milliy til o‘z tarkibiga adabiy til, sheva, so‘zlashuv nutqi, jargonlar, vulgarizm (so‘kish, qarg`ish so‘zlari), varvarizm (tilda o‘rinsiz ishlatilgan chet so‘zlar) kabi guruh so‘zlarni qamrab oladi.
Jamiyatning muayyan tarixiy rivojlanish sharoitida xalqlar (elatlar) taraqqiy qilib, millatga, xalq tillari esa milliy tillarga aylandi. Demak, milliy til millatning paydo bo‘lishi bilan birga yuzaga keladi.
Milliy til millat uchun umumiy bo‘lgan tildir. Milliy til tushunchasi juda keng bo‘lib, u mahalliy dialektlarni (lahja)larni va barcha shevalarni o‘z ichiga oladi. Sheva bir millatga mansub bo‘lib, lekin turli hududlarda yashaydigan odamlar tomonidan ishlatiladigan milliy til ko‘rinishidir. Sheva adabiy tildan quyidagi xususiyatlariga ko‘ra farq qiladi:
1. Fonetik (ya’ni tovush) jihatdan: yo‘q – jo‘q, keldi – geldi, bahor – bohor.
2. Leksik (ya’ni so‘z) jihatdan: ota - ada, chumchuq – secha, sigir – inak.
3. Grammatik (ya’ni, qo‘shimchalar va gap qurilishi) jihatdan: kelyapti (ad.) – kevotti – kelopti – kelutti.
Xalq shevalarining faqat og`zaki shakli mavjud. Shevalarning bir-biriga yaqin bo‘lgan guruhlari lahja deb ataladi (dialekt so‘zi sheva va lahja tushunchalarini birgalikda ifodalaydi.).Jumladan, o‘zbek milliy tilining uchta lahjalar (dialektlar) guruhi mavjud:
1. Qarluq lahjasi (janubiy-sharqiy guruh).
2. Qipchoq lahjasi (janubiy-g`arbiy guruh).
3. O‘g`uz lahjasi (shimoliy-g`arbiy guruh).
Qarluq lahjasi asosan shahar shevalarini o‘z ichiga oladi (Toshkent, Andijon, Farg`ona, Samarqand, Buxoro). Bu shevalarning muhim fonetik va morfologik belgilari quyidagilar:
1) so‘z oxiridagi k tovushi y tarzida aytiladi: elak - elay, terak - teray
2) o lashish yuz beradi: aka - oka, nahor – nohor.
3) Bu lahjada qaratqich kelishigining qo‘shimchasi yo‘q bo‘lib, uning o‘rniga ham tushum kelishigi qo‘shimchasi -ni ishlatiladi: ukamni(ng) daftari.

Download 1,67 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   145




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish