O’zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti adaptiv jismoniy tarbiya va sport kafedrasi

Tabiatni muxofaza qilish aspektlari. 
Uzoq vaqt davomida tabiatni muxofoza qilish 
moddiy farovonlik to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilishdangina iborat bo‘lib qolgan bo‘lsa 
endilikda tabiatni muxofoza qilish deganda keng va xilma –xil masalalar ko‘zda 
tutilmoqda. Tabiatning muxofoza qilishning bir necha aspektlari bor:
1. Iqtisodiy, 
2. Sog‘lomlashtirish-gigiena, 
3. Tarbiyaviy, 
4. Estetik, 
5. Ilmiy aspektlar. 
Iqtisodiy aspekt – o‘tmishda xam xozirgi vaqtda xam tabiatni muxofaza qilishning 
asosiy masalalaridir. Agar kishilar o‘z xayotlarida tabiiy resurslarsiz 
yashayolganlarida edi, ularni muxofaza qilish xamda ratsional foydalanish to‘g‘risida 
bosh qotirishi shart emas edi. Xozirgi vaqtda turli xil tabiiy boyliklar, o‘simlik va 
xayvon resurslari, chuchuk suv, unimdor tuproq, mineral foydali qazilmalar va 
boshqalarga bo‘lgan extiyoj toboro ortib borayotganligidan tabiatni muxofoza 
qilishning iqtisodiy aspektlari xam katta axamiyat kasb etmoqda.
Sog‘lomlashtirish-gigiena aspekti – tefarak atrofdagi muxitning kuchli 
ifloslanishi va tibbiyotning taraqqiy etishi munosabati bilan yaqin vaqtlardagina 
paydo bo‘ldi. Tevarak atrofdagi muxitni toza xolda saqlamasdan turib, kishilarning 
sog‘lig‘i to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilib bo‘lmaydi. Toza xavo, suv va tabiatdan 
bevosita olinadigan oziq ovkat maxsulotlari kishilarning xayoti uchun zaruriy 
shartlardir xilma xil sanoat va qishloq xo‘jalik chiqindilari, atom- vadarod 
qurollarining 
sinalishi 
natijasida 
muxitning 
ifloslanishi 
va 
zaxarlanishi 
sayyorramizning barcha kishilarini tashvishga solib qo‘ydi. Fan texnika taraqqiyoti 
sharoitida bu aspekt juda muximdir.
Tarbiyaviy aspekt – tabiatning muxofoza qilishda juda katta o‘rin tutishi kerak. 
Kishilarni tevarak atrofdagi dunyoni extiyot qilishga o‘rgatish zarur. Xaqiqatdan ham 
kishi tabiat bilan bevosita munosabatda bo‘lganda oliy janob va xushfel bo‘lib boradi. 

---

58 
Barcha tirik organizmlarga o‘simlik va xayvonlarga daryo suvlarining beto‘xtov oqib 
turishiga, moviy dengiz suviga va tabiatdagi barcha ajaoibotlarga maxliyo bo‘lish, 
ularni sevish va extiyot qilish, yosh avlodlarning eng yaxshi xislati bo‘lmog‘i kerak. 
Estetik aspekt – kishilar xar doim tabiatning go‘zalligiga, chiroyli daraxtlar va 
xayvonlar, ajoyib shar-sharalar, go‘zal tog‘lar, kishilarni maftun qiladigan er osti 
g‘orlarini qurib tabiatga maxliyo bo‘lgan va sevgan kishi go‘zallikka chanqok. Tabiat 
bilan munosabatda paydo bo‘lgan tuyg‘ular, ilxomlanish, kishilarni ajoyib musika va 
sherlar yozishga va suratlar chizishga otlantirgan. 
Ilmiy aspekt – ko‘pgina fan tarmoqlarining tarakkiy etishiga katta axamiyatga ega. 
Buning uchun anashu erda uchraydigan organizmlarni saqlab qolish zarur. Bularning 
xammasi tabiiy muxitga inson tamonidan qilinadigan o‘zgarishlar qonunyatlarini 
aniqlab olish va prognoz qilish xamda tabiatni muxofaza qilish bo‘yicha choralar 
ishlab chiqish uchun zarurdir.