O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
10 
 
 
 
2-mavzu. O‘zbekiston-sivilizatsiyasi qadimgi o‘choqlaridan biri 
 
Insoniyatning dastlabki ajdodlari. Paleolit davri 
 
 
Insoniyatning kelib chiqishi  va rivojlanishi bir necha asrlar davomida tadqiqotchilar 
tomonidan  o‘rganilib  turli  nazariyalar  yuzaga  kelgan.  Chunki  “antropogenez”  eng  qadimgi 
davr  tarixini  o‘rganishdagi  muhim  va  dolzarb  muammolardan  hisoblanadi.  Turli 
mamlakatlarda  turli  davrlarda  yashagan  mutafakkirlar  insoniyatning  paydo  bo‘lishi  haqida 
ilmiy  ta’rifga  yaqin  fikrlarni  bayon  etganlar.  Xitoy,  yunon  faylasuflari  mil.  avv.  VI-V 
asrlardayoq  odamning  kelib  chiqishi  tamomila  tabiiy  hodisa  deb  ta’riflashga  uringanlar. 
Ko‘pchilik tadqiqotchilar insonni mehnat va aqliy jihatdan kamol topishi natijasida hozirgi 
darajasiga  yetib  kelgan,  degan  fikrni  ilgari  surishlariga  qaramay  odamni  xudo  yaratganligi, 
yoki boshqa koinotdan kelib yerga tarqalganligi haqidagi nazariyalar ham bor. 
 
Ingliz  olimlari  ota-bola  Likilar  o‘tgan  asrning  50-60-yillarida  Sharqiy  Afrikada 
(Olduvoy  darasida)  qazishma  ishlari  olib  borib  oddiy  tosh  qurollar  va  qazilma  odam 
qoldiqlarini  topib,  ular  bundan  3-3,5mln.  yil  ilgari  mavjud  bo‘lgan  degan  g‘oyani  ilgari 
surdilar.  Bu  turdagi  odamlar  fanda  “Zinjantrop”  (“Ishbilarmon  odamlar”  yoki 
“Gomohabilis”) va “Avstralopitek” (“Janub maymuni”) deb nom olgan. 
 
Zinjantroplardan 
keyingi 
davrda 
yashagan 
qazilma 
odamlar 
qoldiqlari 
Indoneziyadagi  Yava  orolidan  XIX  asrning  oxirlarida  topilgan  bo‘lib,  fanda  ularni 
“Pitekantrop” (“Maymun- odam”) deb atash rasm bo‘lgan. Pitekantroplar bundan taxminan 1 
mln.-700-600  ming  yil  ilgari  (E.Dyubua)  yashaganlari  aniqlangan.  Shuningdek,  1927  yilda 
Xitoy  hududlaridan  topilgan  (D.Blek)  qadimgi  odam  qoldiqlari  (“Sinantrop”  -  “Xitoy 
odami”)  bundan  600-500  ming  yil  ilgarigi  davrga  oidligi  aniqlangan.  Undan  tashqari  eng 
qadimgi  qazilma  odam  qoldiqlari  Germaniyaning  Geydelberg,  Vengriyaning  Budapesht 
shahri yaqinidan ham topilgan. 
 
Tadqiqotchilarning  fikrlariga  qaraganda  zinjantrop,  pitekantrop,  sinatroplar  eng 
qadimgi odamlar shakllanib rivojlanishining turli tarixiy bosqichlaridir. Bu turdagi qadimgi 
odamlar  gavdalarini  tik  tutib  yurganlar  va  toshdan  turli  mehnat  qurollarini  yasab,  ulardan 
foydalana bilganlar. Qurol yasay bilishi, o‘simlik ildizlari va mevalarni iste’mol qilishda shu 
qurollardan  foydalanishi,  shuningdek,  ayrim  hayvonlarni  ovlashi  qadimgi  odamlarni 
hayvonot olamidan ajratib turgan. 
 
Bu  o‘rinda  shuni  ta’kidlash  joizki,  “Arxantrop”lar  (qadimgi  odamlar)  eng  qadimgi 
odamlardan  farqlanib,  ular  zamonamizdan  100-50  ming  yil  keyin  yashaganlar.  Qadimgi 
odamlarning qazilma qoldiqlari dastavval Germaniyaning Neandertal vodiysidan topilganligi 
sababli fanda ularni “Neandertal odami” deb nomlash qabul qilingan. 
 
Eng  qadimgi  odamlar  o‘zlarining  rivojlanish  bosqichlarida  mehnat  qurollarining 
turlarini  ko‘paytirib  va  sifatini  yaxshilab  borganlar.  Natijada  ularning  turmush  tarzida, 
jismoniy  ko‘rinishida  o‘zgarishlar  bo‘lib  borgan.  Shuningdek,  miya  hajmi  ham  o‘zgarib 
borgan.  O‘rta  tosh  asridagi  turli  sabablarga  ko‘ra,  birinchi  navbatda  tinimsiz  mehnat 
jarayonida  inson  tafakkurining  rivojlanishi  natijasida  neandertal  qiyofasidagi  odamlar 
hozirgi  qiyofali  odamlarga  aylana  bordilar.  Ular  jismoniy  va  aqliy  jihatdan  kamol  topib, 
hozirgi  qiyofadagi  kishilar  vujudga  keldi  va  shu  bilan  antropogenez  jarayoni  nihoyasiga 
yetdi.  Odamning  paydo  bo‘lishi  yerdagi  eng  buyuk  hodisalardan  biri  bo‘lib,  u  dastlab 
toshdan oddiy to‘qmoq yasagan bo‘lsa, uzluksiz mehnat, tinimsiz intilish natijasida yuksak 
madaniyat yaratish darajasiga yetib keldi. 
 
Antropogenez 
jarayonida