O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti

mehnatning 
o‘zgartiruvchanlik 
mohiyatini 
arxeologiyaga  oid  turli-tuman  manbalar  tasdiqlaydi.  Turli  davrlarga  oid  moddiy 
madaniyatning  almashishi  hamda  yangi  asoslarda  rivojlanishi  moddiy  manbalarning  tashqi 

---

 
11 
ko‘rinishidan  ham  aniqlanadi.  Ko‘p  ming  yillar  davomida  rivojlangan  tarixiy  jarayonlar  - 
odam va jamiyat taraqqiyotida asosiy, bosh mezon mehnat ekanligidan dalolat beradi. 
 
Hozirgi  davrda olimlarning katta  guruhi odamzotning dastlabki  vatani Afrika degan 
fikrni  ilgari  sursa,  yana  bir  guruh  olimlar  Yevropa  deydilar.  Boshqa  bir  guruh  olimlar  esa 
odam dastavval Osiyoning janubida paydo bo‘lgan degan g‘oyani ilgari suradilar. 
 
Yaqin  yillarga  qadar  O‘zbekiston  hududlari  eng  qadimgi  odamlar  tomonidan  100 
ming yillar ilgari o‘zlashtirilgan deb hisoblanib kelinar edi. Ko‘pchilik tadqiqotchilar O‘rta 
Osiyo paleoliti haqidagi bahslarda bu jarayonni asosan Yevropa paleoliti bilan bog‘lab kelar 
edilar.  Ammo  so‘nggi  yillarda  O‘zbekiston  arxeologlari  tomonidan  olib  borilgan  ko‘pgina 
tadqiqotlar bu masalaga ancha oydinlik kiritdi. 
 
O‘tgan  asrning  80-yillarida  arxeolog  O‘.Islomov  boshchiligidagi  tadqiqotchilar 
Farg‘ona  vodiysidagi  Selung‘ur  (So‘x  tumani)  g‘oridan  paleolit  davri  makonini  ochishga 
muvaffaq bo‘ldilar. So‘nggi tadqiqotlar natijalariga qaraganda Selungur ilk paleolit davriga 
oid bo‘lib, o‘n uchta madaniy qatlamdan iborat. Bu qatlamlardan juda ko‘plab ibtidoiy tosh 
qurollar  topilgan.  Bu  qurollar  ko‘p  hollarda  Olduvoy  qurollariga  o‘xshab  ketadi. 
Tadqiqotchilarning  fikrlariga  qaraganda,  Selungur  topilmalarining  yoshi  1  mln.  yildan 
ziyodroqdir.  Selungur  topilmalari  orasidan  eng  ahamiyatlisi  qadimgi  odam  jag‘  suyaklari, 
tishlari  va  yelka  suyaklaridir.  Fanda  “Farg‘ona  odami”-”Fergantrop”  deb  nomlangan  bu 
qazilma odam qoldiqlari eng qadimgi odam haqidagi tasavvurlarimizni yanada kengaytirish 
bilan  birga  O‘rta  Osiyo,  xususan  O‘zbekistonning  insoniyat  paydo  bo‘lib  rivojlangan 
o‘choqlardan biri ekanligini uzil-kesil isbotlaydi. 
 
Undan  tashqari  Ko‘lbuloq  makonidan  (Shimoli-sharqiy  O‘zbekiston,  Toshkent  vil.) 
ham ko‘p qatlamli yodgorlik ochilgan bo‘lib, uning eng pastki qatlamlari ilk paleolit davriga 
oiddir.  Shuningdek,  Qizilolmasoy  va  Toshsoy  (Ohangaron)  makonlaridan  ham  ilk  paleolit 
qatlamlari  ochilgan  hamda  bu  yerdan  100dan  ziyod  chopper,  nukleus,  qirg‘ich  va 
tarashlag‘ich tosh qurollar topilgan.  
 
Tadqiqotchilar  Tyanshan  etaklaridagi  Onarcha  (Qirg‘iziston)  makonidan  hamda 
Pomir  etaklaridagi  Qoratov  (Janubiy  Tojikiston)  makonlaridan  ham  ilk  paleolit  davri 
qatlamlarini aniqlab bu qatlamlardan juda ko‘plab tosh qurollar topganlar. 
 
Ilk  paleolit  (Ashel  madaniyati)  davri  eng  qadimgi  odamlarning  makonlaridagi 
topilmalarida sodda va qo‘pol tosh qurollar ko‘pchilikni tashkil etadi. Bu davr kishilarining 
qurollari  o‘zining  soddaligi,  qo‘polligi,  turlarining  kamligi  jihatdan  keyingi  davrlardan 
keskin  farqlanadi.  Ilk  paleolit  davri  odamlari  jismoniy  jihatdan  ham,  aqliy  jihatdan  ham 
hozirgi  qiyofadagi  aql-idrokli  odamlardan  ajralib  turadilar.  Ular  asosan  termachilik  va 
ovchilik  bilan  tirikchilik  o‘tkazganlar  hamda  tabiat  oldida  juda  ojiz  bo‘lib,  unda  mavjud 
bo‘lgan  tayyor  mahsulotlarni  o‘zlashtirib  yashaganlar.  Ular  na  diniy  tushunchani,  na 
hunarmandchilikni va na chorvachilikni bilganlar.