O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti

Termiz  yodgorligi  joylashgan.  Umumiy  maydoni  500  gektardan  iborat  bu  ko‘hna  shahar 
mil.  avv.  IV-III  asrlarda  paydo  bo‘ladi.  Mil.  avv.  III-II  asrlarda  Yeski  Termiz  himoya 
devorlari  bilan  o‘ralib  markazida  yirik  qal’a  bunyod  etiladi.  Antik  davr  manbalarida 
“Tarmit”,  “Tarmita”  nomi  bilan  tilga  olingan  bu  ko‘hna  shahar  Kushonlar  davriga  kelib 
Shimoliy  Baqtriyaning  ma’muriy  va  mafkuraviy  markaziga  aylanadi.  Yeski  Termiz 
hududlaridan  shu  davrga  oid  Fayoztepa,  Qoratepa  kabi  yirik  Budda  ibodatxonalari  ochib 
o‘rganilgan. 
 
Kushon  davri  yirik  ko‘hna  shaharlaridan  yana  biri  mashhur  yodgorlik  Xolchayon 
hisoblanadi. Ushbu ko‘hna shahar Surxondaryo viloyatining Denov shahri shimoli-sharqida 
joylashgan  bo‘lib  mil.  avv.  IV-III  asrlardan  -  mil.  VII  asrga  qadar  mavjud  bo‘lgan. 
Yodgorlikning  gullab-yashnagan  davri  Kushon  davriga  to‘g‘ri  keladi.  Xolchayondan  bu 
davrga  oid  yirik  saroy  inshootlari,  turar-joylar  ochilgan.  Saroyning  ayvoni  va  bosh  zali 
devorlari suratlar bilan bezaklangan. Sathidan esa “podsho Geray” avlodlariga mansub turli 
kattalikdagi haykallar topilgan. 
 
Kushon  podsholigi  ruhoniylar  qo‘lidagi  davlat  bo‘lib,  bu  davlatda  podsho 
hokimiyatni  boshqarish  bilan  birga  bosh  kohin  ham  hisoblangan.  Podsholik  satrapiyalarga 
bo‘lingan bo‘lib, ularning boshliqlari ma’lum ma’noda o‘zlarini mustaqil deb hisoblaganlar. 
Kushon podsholigi quldorlik davlati hisoblansa-da, davlatda qishloq jamoalarining ahamiyati 
nihoyatda katta bo‘lgan. Tadqiqotlar natijasida kushonlar davrida hunarmandchilikning turli 
sohalari,  ichki  va  xalqaro  aloqalar,  madaniy  hayot  gurkirab  rivojlanganligi  aniqlangan.  Pul 
muomalasida  asosan  oltin  va  mis  tangalardan  foydalanilgan.  Qishloq  xo‘jaligida 
dehqonchilik  sun’iy  sug‘orishga  asoslangan  bo‘lib,  qishloq  xo‘jalik  ekinlarining  juda  ko‘p 
turlari yetishtirilgan. 
 
Milodiy  III  asrning  birinchi  yarmida,  ya’ni,  Vasudeva  va  Kanishka  III  hukmronligi 
davrlarida  Kushon  podsholigi  hokimiyatida  markazdan  qochuvchi  kuchlar  mavqeyi  ortib 
ular  o‘zlarini  tobora  mustaqil  hisoblay  boshlaydilar.  Ikkinchi  tomondan  esa,  ular  o‘rtasida 
o‘zaro  kurashlar  avj  ola  boshlaydi.  Undan  tashqari  Kushon  davlatining  janubi-g‘arbiy 
hududlarida qudratli Sosoniylar davlati paydo bo‘ladi. III asrning ikkinchi yarmidan boshlab 
Kushon davlatining ko‘pgina yerlari Eron Sosoniylari qo‘liga o‘tadi.