O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti



Download 3,29 Mb.
Pdf ko'rish
bet59/164
Sana31.12.2021
Hajmi3,29 Mb.
#200128
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   164
Bog'liq
ingliz tili amalij gramatikasi (1)

 
Mahmud  Qoshg‘ariy  faoliyati  bilan  bevosita  shug‘ullanuvchi 
oliml arning  fikri cha  bu  zot  1029 -1038  yil lar  orasi da  Qashg‘arda  tug‘il gan.  U 
o‘ziga  to‘q,  ziyoli  oiladan  bo‘lib,  Qashg‘arda  yaxshi  bilim  oladi.  Hatt o  u 
Buxoro  va  Nishopur  shaharlarida  o‘z  bilimlarini  kengaytirib  katta -katta 
olimlar  bilan  suhbatda  bo‘ladi.  Mahmud  Qoshg‘ariy  yashab  ijod  etgan  yillar 
Qoraxoni yl ar  davl ati ning  gull ab - yashnagan  davri ga  to‘g‘ri  kel adi.  M ahmud 
Qoshg‘ariy  juda  ko‘p  safarlarda  bo‘ladi  va  o‘zining  asarlari  uchun  boy 
ma’lumotlar  to‘playdi.  Ko‘p  yillik  izlanishlar  natijasida  “Devoni  lug‘ati - 
turk”  va  “Javohiri-nahv”  “Turk  tili  sintaksisi  asoslari”  asarlarini  yozadi. 
Ming  afsuslar  bo‘lsinki,  oxirgi  asar  hanuzgacha  topilmagan.  Mahmud  
Qoshg‘ariyni  butun  ilm  olamiga  tanitgan  asari  uning  “Devoni  lug‘ati -  turk” 
asaridir.  Bu  kitob  arab  tilida  yozilgan.  Unda  olim  ko‘p  yillar  davomida 
turki y  qabilalar  orasida  oli b  boril gan  kuzati shl ar  asosi da  turki y  ti llarni 
qi yosi y  va  tarixi y  usull ar  bil an  t ahlil  qil gan  va  bu  til larning  o‘zi ga  xos  
xususi yatl ari ni  ochi b  berishga  harakat   qil gan.  Oliml arni ng  fikri cha,  mualli f 
ushbu  tadqiqotida  juda  ko‘p  so‘zlarning  etimologiyasini  ham  juda  aniq  va 
to‘g‘ri izohlab bergan.  
 
Asar  ikki  qism  (muqaddima  va  lug‘at)dan   iborat.  Olim  asarga  o‘zi 
tuz gan  dun yo  xaritas ini  ham  ilova  qil adi .  Bu  hol  as arni ng  qi mmati ni  yanada 
oshiradi.  Xarita  doira  shaklida  chizilgan  bo‘lib,  unda  mamlakat,  shahar, 
qishloq,  tog‘,  cho‘l,  dovon,  dengiz,  ko‘l,  daryo  va  hokazolar  nomlari 
yoz il gan.  Xa rit ada  yozilma y  qol gan  noml ar  esa  as ar  matnida  beril gan.  Xarit a 
asosan  hozirgi  Sharqiy  yarim  sharga  to‘g‘ri  keladi.  Mahmud  Qoshg‘ariyning 
o‘zi  bu  haqda  shunday  yozgan:  ”Rumdan  Mochingacha  bo‘lgan...  shaharlar 
o‘rnini  aniqlash  maqsadida  ularning  hammasini  yer  shaklidagi  doirada 
ko‘rsatdim”. 
 
Asarda  turli  urug‘-qabilalardan  qipchoq,  o‘g‘iz,  tatar,  yamak,  basmil, 
yabonu,  qay,  boshqirt,  qirg‘iz,  uyg‘ur,  jamil,  taru,  ichroq,  tuxsi,  yag‘mo, 
chigil,  tangut,  tabg‘och,  shuningdek,  fors,  arab,  xitoy,  rus  xalqlari  haq ida 
ham  ma’lumotlar  keltiriladi.  Asarda  bulardan  tashqari  bir  necha  turkiy 
tildagi hikmatli so‘zlar berilgan.  
 
Mahmud  Qoshg‘ariyning bu asarida  O‘rta Osiyo  hududidagi  bir qancha 
shaharlar  nomlarining  kelib  chiqishi  masalalari  ham  alohida  ko‘rsatilgan. 
Kitobda  turki y  yozuv  to‘g‘ris ida  aniq  m a’l umot lar  berilib,  18  harfdan  i borat  
turk (uyg‘ur) alifbosi ham ko‘rsatib o‘tilgan.  
 
Mahmud  Qoshg‘ariyning  bu  kitobi  dunyo  xalqlarining  juda  ham  ko‘p 
tillari ga  t arji ma  qili ngan.  Asarni ng  bunchali k  katta  ahami yat ga  ega  bo ‘lishi 
muallifning  hayotni  yaxshi  bilganligi,  turli  bilimlarni  puxta  o‘zlashtirganligi 
va  asarni  ha yot  t aj ri basi ga  as osl ani b  yoz ganli gidan  dalol at  beradi.  Shuning 
uchun ham asar o‘z ilmiy qimmatini bugungi kunda ham yo‘qotgani yo‘q.  
 
Qoraxoni yl ar  davri da  yas hagan  yana  bi r  o‘z  davrining  at oql i  shoi ri, 
donishm and  va  davl at  arbobi  Yusuf  Xos  Hojibdi r  (XI  as r).  Uning  tarjim ai  
holi,  tug‘ilgan  yili  va  hayoti  to‘g‘risida  yozilgan  biron -bir  asar  saqlanib 
qolmagan.  U  Qoraxoniylar  sulolasining  poytaxti  Bolasog‘unda  tu g‘ilgan  va 
shu  yerda  ijod  etgan.  Hozirgi  kunda  Yusuf  Xos  Hojibning  “Qutadg‘u 
bilik”(”Baxt-saodatga  boshlovchi  bilim”)deb  nomlangan  didaktik,  badiiy -
falsafiy  asari  bizgacha  yetib  kelgan  bo‘lib,  boshqa  asarlari  ma’lum  emas. 


 
106 
Shoirning  o‘zi  bu  ishga  roppa-rosa  18  oy  sarflagan  va  unga  juda  ham  puxta 
tayyorgarlik ko‘rgan. 
 
Asar  nasriy  muqaddimadan  so‘ng  77  baytdan  iborat  bo‘lgan  she’riy 
muqaddima  bilan  boshlanib,  73  bobning  mundarijasi  beriladi.  Boshlang‘ich 
boblar  o‘sha  davr  an’analariga  binoan  boshlanib,  Olloh  va  Payg‘ambar, 
islom  dini ning  foydasi  va  dun yovi y,  ijti moi y -si yosi y,   axloqi y-il mi y 
masal al ar bil an tugal lanadi .  
 
Asar  shunchalik  ko‘p  qamrovli -ki,  unda  ko‘tarilgan  masalalarni  oddiy 
sanab o‘tishning o‘zi ham bir necha sahifalarni tashkil etadi:  
 
Mas al an:  Y etti  s a yyo ra va o‘n ikki burj .  
 
Ins on farz andl arini ng qadri bilim va   
tafakkurda.  
 
Tilning fazil at  va m anfaatlari.  
 
Kitob egasini ng uzri .  
 
Bili m va aql -i drokni ng farqi  to‘g‘risida.  
 
Bahad madhi.  
 
Oy to‘ldining baxt haqidagi hikoyasi.  
 
Ana  shu  sanab  o‘tilganlardan  ham  ko‘rinib  turibdiki,  asarda  shoir 
inson  m as al asi ni  aj ratib  oladi.  Insonni ng  ijtimoi y  m ohi yati ,  uning  ha yotdagi  
o‘rni, vazifasi har tomonlama tahlil qilinadi.  
 
“Qutadg‘u  bilig”  asarida  bilim  haqidagi  alohida  bob  bo‘lib,  unda 
bilimdan  hech  bi r  zi yon  bo‘lm asli gi,  u  kishilarga  faqat  fo yda  kelti rishi 
mumkinl i gi,  kishi larga  bilim  qadr -qi m mat,  hurmat  va  ehtirom  kel tiri shi  
mumkinligi  aytib  o‘tiladi.  Shuningdek,  asarda  markazlashgan  davlatni 
mustahkamlashga  qaratilgan  nizolarga  chek  qo‘yish  kabi  o‘sha  dav r  uchun 
juda  katta  ahamiyatga  molik  bo‘lgan  masalalarga  ham  alohida  e’tibor 
beriladi.  Shu  bilan  birga,  davlatni  idora  etish  yo‘llari,  buning  uchun  beklar 
bu  yo‘lda  o‘z  atrofiga  bilimdon,  aqlli  odamlarni  to‘plashi  lozim  ekanligini 
alohida  ta’kidlaydi.  El-yurtni  boshqarish  asosida  ikki  narsa  yotadi  deb 
ko‘rsatgan  shoir.  Biri  adolat  ko‘rsatish  bo‘lsa,  ikkinchisi,  ulardan 
marhamatni  a yam asl ikdi r.  Yuqorida  qa yd  qili ngani dek,  shoi rning  bu  as ari 
dun yo  jamoatchili gi   tomoni dan  yaxs hi  qabul  qili ngan  eng  yax shi  as arl a r 
qatoridan o‘rin olgan. 
 

Download 3,29 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   164




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish