O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti

To‘rtinchidan,  aynan  mana  shu  aholi  ilk  shaharlar  madaniyatini  rivojlantirish  jarayonida 
o‘lkamiz  hududlaridagi  ijtimoiy-iqtisodiy  taraqqiyotning  boshqaruvchilari  bo‘lib,  ularning 
ilk  dehqonchilik  manzilgohlari  va  dastlabki  shaharsozlik  madaniyatining  yaratuvchanligi 
xususiyatini ham alohida ta’kidlash maqsadga muvofiqdir. 
 
Turli arxeologik  madaniyatlar keng tarqalgan O‘rta Osiyo hududida so‘nggi  bronza 
va  ilk  temir  davrida  kuzatiluvchi  manzara  muayyan  tarixiy-madaniy  jarayonlar  o‘ta 
murakkab kechganligini ko‘rsatadi. Shimol chorvadorlari madaniyati - bu bronza davrining 
Andronov- madaniyati bo‘lib, Qozog‘iston hududlarini to‘la qamrab olib g‘arbda Volga orti 
cho‘llarigacha,  sharqda  Minusinsk  havzasigacha  cho‘ziladi.  Chorvadorlar  madaniyatining 
izlari o‘sha davrning ko‘pgina qo‘rg‘onlaridan aniqlangan bo‘lib, ulardan ko‘p sonli bronza 
va  sopol  buyumlar,  mehnat  va  jangovar  qurollar  hamda  san’at  asarlari  topilgan.  Ular 
qadimiyligi jihatdan Old Osiyodan keyinda turadi. 
 
Qadimda  O‘rta  Osiyoning  shimoliy  va  janubiy  viloyatlari  aholisi  bilan  markaziy 
hududlar  aholisining  murakkab  etnomadaniy  aloqalari  qizg‘in  rivojlanib  bu  aloqalar 
mahalliy  aholi  hayotida  katta  ahamiyatga  ega  bo‘lgan  boshqa  o‘xshash  madaniyatlar 
taraqqiyotiga ham ta’sir o‘tkazgan. 
Ma’lumki,  O‘zbekiston  qadimgi  tarixining  juda  katta  davri  yozma  manbalarsiz, 
arxeologiya va antropologiyaga oid manbalarga tayangan holda o‘rganiladi. Qadimgi Sharq 
yozma  manbalaridan  (Hind,  Ossuriya  va  Eron  manbalari)  ma’lumki,  mil.  avv.  II  ming 
yillikning o‘rtalari va oxirlari (bronza davri) - O‘rta Osiyo, Afg‘oniston, Hindiston va Eron 
tarixi - hind-eron qabilalari yoyilishi bilan bog‘liq bo‘lgan. Hind-eron qabilalari dastlab juda 
keng hududlarda - Volga, Ural va Janubiy Sibir oralig‘idagi yerlarda yashaganlar. 
 
Tadqiqotchilarning  fikrlariga  qaraganda,  O‘rta  Osiyoda  aholi  joylashuvi  etnik 
hududlarining ajrala boshlashi mil. avv. IX-VIII asrlarga oid bo‘lishi mumkin. Mil. avv. VI 
asrda  Erondagi  ahmoniylar  sulolasi  podsholari  yurtimizda  yurish  qilganda  bu  xalqlarning 
ajralib borish jarayoni butunlay tugagan va turli  xalqlarning hududiy joylashuv chegaralari, 
viloyatlarning ma’muriy chegaralari ahmoniylardan ancha oldingi davrda paydo bo‘lgan. 
 
Ming yillar davomida O‘zbekiston hududlarida yashab o‘tgan qabilalar va elatlarning 
tarixi  hamda  madaniyati  izsiz  yo‘qolib  ketmagan.  Ushbu  elatlarning  ayrimlari 
ajdodlarimizning yirik guruhlarini tashkil etib, eng qadimgi yozma manbalarda tilga olingan. 
Ushbu  manbalarning  guvohlik  berishicha,  mil.  avv.  VII-VI  asrlarda  O‘zbekistonning 
dehqonchilik vohalarida so‘g‘diylar, baqtriyaliklar va xorazmiylar yashaganlar. O‘rta Osiyo 
va  Qozog‘istoning  tog‘lari,  dashtlari  va  cho‘llarida  yashagan  saklar  va  massagetlar 
chorvador qabilalardir.  
 
Mil.  avv.  I  ming  yillikning  birinchi  yarmida  yurtimiz  hududlarida  joylashgan  turli 
xalqlar  qadimgi  sharq-eroniy  tillar  shevalarida  gaplashganlar.  Ularning  etnik  qiyofasi  va 
tillari  bir-biriga  yaqin  bo‘lgan.  Shuning  uchun  ham  so‘g‘dlar,  baqtriylar,  xorazmiylar,  sak-
massagetlar qarindosh xalqlar bo‘lib, bir-birlarini tushunganlar. Ayniqsa, dehqonchilik bilan 
shug‘ullanib  o‘troq  xo‘jalik  yuritgan  aholining  moddiy  va  ma’naviy  madaniyat  bir-biriga 
ancha o‘xshash bo‘lgan.