O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti

“18  lar  guruhi”  1925-yil  19-noyabrda  Samarqandda  chaqirilgan  O`zbekiston  KP(b) 
MQning  plenumi  yig‘ilishi  bir  kun  emas,  to`rt  kun  davom  etadi.  Buning  asosiy  sabab, 
respublikadagi  yuqori  ma’suliyatli  vazifalarni  egallab  turgan  18  shaxsning  o`z 
lavozimlaridan  ketishi  haqidagi  arizasi  bo`ldi.  Ular  o`z  iste’folari  sababini  xususiy  mulkni 
yo`qotish  hisobiga  o`tkazilgan  yer-suv  islohoti  usullariga  norozilik  sifatida  izohlashadi. 
Shuningdek,  “18  lar  guruhi”  ni  eski  xodimlarga  noto`g‘ri  munosabatda  bo`linayotgani, 
rahbarlarni  tanlash  faqat  sinfiy  nuqtai  nazardan  amalga  oshirilayotgani  qoniqtirmaydi. 
Bayonotga  imzo  chekkanlar  orasida  I.Xidiraliyev,  M.Saidjonov,  R.Rafiqov  kabi  milliy 
rahbarlar ham bor edi. 
“18lar” bilan RKP(b) MQ O`rta Osiyo byurosi raisi I.Zelenskiy yig‘ilish o`tkazgandan 
so`ng, guruhning 8 a’zosi o`z “xato”larini tan olib, imzolaridan voz kechadilar. Boshqa 10 ta 
shaxs O`rta Osiyo byurosida bayonotlarini ko`rib chiqishlarini talab qiladilar.  
  “18  lar  bayonoti”  O`z  KP(b)  MQ  II-qurultoyida  muhokama  etilib,  ushbu  masala 
bo`yicha  qaror  qabul  qilinadi  va  unda:  “18  lar  bayonoti”  O`z  KP(b)  MQ  ga  qarshi 
yo`naltirilgan  fraksiya  va  guruhbozlik  xarakterida  bo`lib,  partiya  saflari  birdamligini 
buzishga, partiya  qurultoyiga to`sqinlik qilishga qaratilgan hamda shaxsiy norozilik, mayda 
burjua kayfiyatini aks ettiruvchi ariza deb ta’kidlanadi.  
  Shundan  so`ng,  “18  lar  bayonoti”  tashabbuskorlari  va  tashkilotchilarini  aniqlash, 
ularni  qat’iy  partiya  javobgarligiga  tortish  vazifalari  qo`yiladi.  Hamma  joylarda  “18  lar 
bayonoti” ning keng muhokamasi avj oldiriladi va uni yer-suv islohotini barbod qilish xavfi 
bor  va  yangi  hayotga  qarshi  bo`lgan  mayda  burjuaziya  va  ruhoniylarga  yon  beruvchi 
bayonot deb soxtalashtiriladi.  
  Partiyaning  II-qurultoyidan  keyin  bo`lib  o`tgan  plenumda  partiya  oldida  o`z  “aybi” 
ga iqror bo`lmaganlarni egallab turgan lavozimlaridan chetlashtirishga qaror qildi. Xususan, 
R.Rafiqov-ichki  ishlar  xalq  komissarligidan,  M.Saidjonov-Zarafshon  viloyat  ijroiya 

---

 
233 
qo`mitasi kotibligidan, I.Xidiraliyev-O`zbekiston yer ishlari xalq komissari vazifasidan ozod 
etiladilar.  
  Yer-suv islohotini o`tkazish davrida “18 lar guruhi” ushbu jarayon va MQ ga qarshi 
faoliyat yuritishda ayblanishgan bo`lsa, oradan ikki yil o`tgach esa, O`rta Osiyo byurosining 
plenumida  (1927  yil  oktyabr)  ularga  boy-quloqlarning  manfaatini  himoya  qilgan,  yer-suv 
islohoti  hamda  ayollarning  ozodlikka  chiqishiga  qarshi  bo`lgan,  savdogar  va 
hunarmandlardan  olinadigan  soliqlarni  kamaytirish  va  davlat  apparatini  milliylashtirish 
tarafdori bo`lgan degan, soxta aybnomalar qo`yiladi.  
  Ko`rinib  turganidek,  mustabid  tuzumga,  mutlaq  xukmron  -kommunistik  partiyaning 
siyosati va g‘oyalariga qarshi bo`lgan har qanday chiqishlarga darhol chek qo`yilgan.  
  “Inog‘omovchilik” 1926-1931 yillarda mustabid tuzum tomonidan milliy rahbar va 
ziyolilarning qatag‘on qilinishiga sabab bo`lgan uydirma. “Inog‘omovchilik”- o`sha yillarda 
O`zSSR  Maorif  Xalq  Komissari  vazifasini  bajarib  kelgan  Rahim  Inog‘omov  (1902-1938) 
nomi bilan bog‘liq.  
  R.Inog‘omov  va  uning  tarafdorlari  xalq  ta’limi  va  madaniyatini  proletarlashtirishga 
qarshi  chiqib,  VKP  (b)  MQ  O`rta  Osiyo  byurosi  faoliyatini  tugatish  talabini  ko`tarib 
chiqadilar. Shuningdek, R.Inog‘omov o`zbek mehnatkashlarining oktabr to`ntarishiga tayyor 
bo`lmaganliklari  va  uning  yevropalik  proletar  kuchlar  tomonidan  amalga  oshirilganligi 
hamda  rus  istibdodiga  qarshi  mustaqillik  harakatida  tarixiy  rolni  faqat  ziyolilar  o`ynagan, 
bizda esa hali proletariat yo`q degan dadil fikrlarni bildiradi.  
  Maxsus  uyushtirilgan  viloyat  plenumlarida  “inog‘omovchilik”  qoralanib,  u  bilan 
ayovsiz  kurash  olib  borishga  da’vat  etiladi.  Hatto  “inog‘omovchilik”  ni  partiya  saflaridagi 
“burjuaziya agenturasi” deb baholashadi.  
  “Inog‘omovchilik”  ka  qarshi  kurash  matbuotda  ham  davom  etadi.  O`rta  Osiyo 
byurosining  “Za  partiyu”  degan  jurnalida  I.Zelenskiy  “inog‘omovchilik”  ni  qattiq  tanqid 
qilib,  uning  kommunistlar  tomonidan  qo`llab-quvvatlanmaganligi,  unga  qat’iy  zarba 
berilganligini alohida ta’kidlaydi. 
Rahim  Inog‘omovga  shu  kabi  asossiz  “aybnomalar”  qo`yilgandan  so`ng,  uni 
Qashqadaryo  viloyatining  eng  chekka  qishloqlarining  biriga  ishga  yuborishadi.  Quvg‘in  va 
ta’qiblar ta’sirida R.Inog‘omov matbuot orqali tavba-tazarru mazmunidagi “ochiq xat”i bilan 
chiqadi. 
Inog‘omovning  qarashlari  xususida  Mustafo  Cho`qaev  quyidagi  fikrlarni  bildirgan: 
“...Biz  ruslarga  iqtisodiy  jihatdan  qaram  bo`lishni  istamaymiz..  Mana  shu  haqiqatni 
kommunist bo`lishga shoshilgan turkistonlik yoshlar anglay boshladi.. R.Inog‘omov boshliq 
guruh  o`zbeklarga  o`z-o`zini  boshqarish  huquqini  berish,  Turkiston  ustidan  O`rta  Osiyo 
byurosi nazoratini bekor qilinishini talab qilgan.”