O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti

OMMAVIY MADANIYAT NIQOBI OSTIDAGI BUZG‘UNCHILIK
«Tabiiyki, «ommaviy madaniyat» degan niqob ostida axloqiy buzuqlik va zo‘ravonlik, individualizm, egotsentrizm g‘oyalarini tarqatish, kerak bo‘lsa, shuning hisobidan boylik orttirish, boshqa xalqlarning necha ming yillik an’ana va qadriyatlari, turmush tarzining ma’naviy negizlariga bepisandlik, ularni qo‘porishga qaratilgan xatarli tahdidlar odamni tashvishga solmay qo‘ymaydi».
Islom Karimov.
OMMAVIY MADANIYATNING SALBIY KO‘RINISHLARI
Bugun yoshlarimiz o‘ziga xos “tushunchalar urushi” sharoitida yashamoqdalar. “Ommaviy madaniyat” ota – bobolarimiz “qora” degan narsalarni “oq”, “oq” degan narsalarini “qora” deb uqtirmoqda.

• 
  A QSHda 13 yoshgacha bo‘lgan o‘smirlarning 6 milliondan ko‘pi chekadi.
  
• 
  Passiv chekish natijasida 200 mingdan 1 milliongacha bo‘lgan bolalarda astma kasalligi og‘ir shaklda kechadi.
  
• 
  Har yili bolalarda pnevmoniya, bronxit kabi yuqumli kasalliklarning soni 150 – 200 mingni tashkil qiladi. U asosan 18 oygacha bo‘lgan yangi tug‘ilgan va yosh bolalarda uchraydi.
  
• 
  Bundan 10 yil avval qilingan hisob kitoblarga ko‘ra sayyoramizda 40 foizdan ko‘p kashanda bor ekan. Ular bir soniyada 300 ming dona, 1 yilda esa 12 mln sigareta ishlatar ekan.
  

Kashandalar dastidan bir yilda salkam 700 tonna sinil kislota, 400 ming tonna ammiak, 600 ming tonna qoramoy va 100 ming tonna chekilgan sigaretadan atmosferaga nikotin tarqalar ekan.
S tarizm – subyektiv ehtiroslarga berilgan holda estrada artistlari, aktyorlar, sportchilar, telediktorlarni ilohiylashtirish. Yosh yigit – qizlarning shaxsiy xonalariga kirsangiz, chet el aktyori, qo‘shiqchisi, telediktori yoki sportchisining bir necha yuzlab rasmlarini devorlarga yopishtirib tashlaganiga ko‘zingiz tushadi. Eng qizig‘i ular ana shu qahramonlarining rasmini (!) yaqin kishilaridan ham ustun qo‘yishadi (Birorta rasmni yirtsangiz, “Bu sendan qimmat turadi, nega yirtding!?” – deb o‘dag‘aylashidan ham buni bilish mumkin). Ular qorinlari och qolsa ham non olmasdan o‘zlari sevgan qahramonlarining rasmi yoki ijod namunasini olishadi. Ana shu qahramonlari uchun hech narsadan toymaydilar, hatto o‘zgalarga shikast etkazishdan ham.
Z o‘ravonlik – insonga yetkaziladigan har qanday jismoniy, ma’naviy, ruhiy, moddiy tazyiqlar.
Jumladan, o‘ziga nisbatan tazyiq o‘tkazish ham zo‘ravonlik sanaladi. Bunday holatlar keng avj olib bormoqda. Uning ko‘rinishlari ham turlicha.
1. Xeppining;
2. To‘da – to‘da bo‘lib (bir yoki bir necha kishini) do‘pposlash;
3. Yo‘q joydan janjal qo‘zg‘ab, vahshiyona urishlar uyushtirish;
4 . O‘zidan zaif bo‘lgan kishilarga kuch ishlatib, ularni biror bir nojo‘ya xatti-harakatga undash yoki majburlash (yoki biror foydali xatti-harakat qilishdan qaytarib qolish) va boshqalar.
Heppining (vahshiyona «ko‘ngil ochish»lar). Bu kabi voqealar bizning yurtimizda deyarli kuzatilmaydi. Lekin “ommaviy madaniyat” mahsuli bo‘lgan film va o‘yinlarning yurtimiz sarhadlariga yashirinib, sezdirmay kirib kelishi va ularning yosh avlod tomonidan qabul qilinishini mamlakatimizda ham heppining bo‘lishi ehtimoldan xoli emas. Ogoh bo‘laylik.
1. Jamiyat manfaatlarini mensimaslik.
2. O‘z manfaatlari yo‘lida hech narsadan qaytmaslik va boshqalar manfaatidan uni ustun qo‘yish.
M asalan, nikoh kuni mashinalar karvonini uyushtirish odatini ana shunday illatlardan biri sifatida keltirish mumkin. Chunki birgina kuyov va kelin o‘z manfaati deb butun shahar yo‘llarida harakatlanayotgan yo‘lovchi avtoulovlarga xalaqit beradi. To‘ylardagi mashinalar karvoni kundan kunga kengayib bormoqda. Bu esa o‘ziga yarasha noqulaylik va ayrim holatlarda fojealarni keltirib chiqarmoqda. Jamiyat manfaatlarini mensimaslik illatiga yana ko‘plab misolar keltirish mumkin.
“ Nigilizm” lotincha “Nihil”, ya’ni “hech nima”, “hech narsa” so‘zidan olingan. Nigilizm – jamiyatning axloqiy, ma’naviy norma va ustunlari, tarixiy hamda madaniy qadriyatlarining inkor etilishi; umume’tirof etilgan, obyektiv qadriyatlarga nisbatan mutlaqo salbiy hamda o‘ta tanqidiy munosabatda bo‘lish; muayyan hodisaga nisbatan bir yoqlama, kelishuvni rad etgan tarz­da munosabat bildirish; buzg‘unchilik g‘oyalarini o‘zida ifodalash.
Dunyo haqida ishonchli bilimlarga erishish mumkinligini shubha ostiga oluvchi ta’limotlardan biri. Skeptitsizm – bilimdan ko‘ra hissiy idrokni ustun qo‘yish va shu asosda ish tutish. Ya’ni ular bilim va tajribalar asosida emas, balki o‘zlarining his – tuyg‘ulari asosidagina ko‘rishni xohlovchilardir.
– beadablik, uyatsizlik, hayosizlik, zolimlik, manmanlik, loqaydlik.
M adaniy yodgorliklarni, qadriyatlarni vahshiylarcha vayron, oyoq osti qilish, yo‘qotish; madaniyatsizlik, jaholat, nodonlik.



DINIY EKSTREMIZM VA TERRORIZM DUNYODAGI ENG ULKAN XAVFMI?
Diniy ekstremizm va terrorizm ma’naviy tahdidlarning bir turi bo‘lib, ular o‘zlariga mansub bo‘lgan diniy konfessiya vakillarini radikal harakatlarga chorlovchi, mamlakatdagi tinchlik va osoyishtalikni izdan chiqarishga intiluvchi, mavjud konstitutsion tuzumni ag‘darib tashlashga da’vat etuvchi tajovvuzkor siyosiy faoliyatdir.
Terrorizm hozirgi kunda jamiyatda yuzaga keladigan eng ko‘p muammolardan biri hisoblanadi. Bu masala hozirgi kunda rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlardagi ko‘p muhokama qilmoqda. Bu yangi fenomenon emas, balki u o‘tgan asrning birinchi yarmida ham mavjud bo‘lgan eski – jamiyatning qoldiqlaridan biridir. Lekin yillar davomida terrorizm hayotning yangi avenyusi sifatida kirib kelmoqda. U hozirgi kunda o‘ta halokatli, keng tarqalgan va nazorat qilish qiyin bo‘lgan muammolardan biridir. Hozirda u o‘tmishdagi fuqarolar urushiga qaraganda undan ham jiddiy muammolarni keltirib chiqarmoqda.
Ma’lumotlarga ko‘ra, hozir dunyoda 500 ga yaqin terrorchi tashkilotlar mavjud bo‘lib, ularning 80 % islom niqobi ostida faoliyat yuritadi. Ular qatoriga «al-Qoida», «Musulmon-birodarlar», «Hizbut-tahrir», «al-Jihod al-Islomiy», «at-Takfir val-Hijra» (Misr), «Abu Sayyof» (Filippin), «Ozod Achex», «Lashkari jihod» (Indoneziya), «Qurolli islomiy harakat» (Jazoir), vahhobiylar, Abu Nidal guruhi, Qurolli islom guruhi, AUM Sinrikyo, Basklar va ozodlik vatani, Al-Jamoa al-islomiya, HAMAS Musulmon birodarlari, Harakat al-mujohidiyn, Hizbulloh, «17 noyabr Inqilobiy tashkiloti», «Inqilobiy xalq-ozodlik fronti/partiyasi» («Del Sol» nomi bilan ma’lum), «Inqilobiy xalq kurashi», «Sendero Lyuminoso» («Yorug‘ yo‘l», shuningdek, «Partizanlar-xalq armiyasi»), «Tupak Amaru inqilobiy harakati», «O‘zbekiston Islom harakati», «O‘zini mudofaa qilish birlashgan kuchlari» kabi tashkilotlarni kiritish mumkin.
Bu tashkilotlar Markaziy Osiyoda mintaqa xalqlari uchun an’anaviy bo‘lgan hanafiya mazxabi va moturidiya aqidasini rad etib, musulmonlarga siyosiylashtirilgan g‘oyalarni singdirishga urinmoqda. Ular «mavjud muammolar musulmon jamoalari islomiy tusini yo‘qotgani sababli mavjud, ularning nazarida «kofir» hisoblangan hukumatlarni ag‘darib tashlash lozim» kabi soxta diniy shiorlardan foydalanib, siyosiy hokimiyatga intilmoqda.
Masalan, Markaziy Osiyoda turli qiyofalarga kirib yashirin faoliyat olib borgan “Hizbut-tahrir” diniy ekstremistik partiyasining maqsadlaridan biri, Farg‘ona vodiysidagi O‘zbekiston va Qirg‘iziston viloyatlarini birlashtirib halifalik tuzumiga asoslangan diniy – teokratik davlat tuzish bo‘lgan. Ular tomonidan bu maqsad yo‘lida bir qator terroristik faoliyat amalga oshirilgan.
Diniy ekstremizm dunyodagi eng ulkan xavfmi?
2011-yilning 20-sentabrida Birlashgan Qirollikda Ahmaddiya Musulmonlar qo‘mitasining barcha Parlamentar guruhlari Yevropa Parlamenti tomonidan ekstrimizm masalasini qanday qilib hal etish ko‘rib chiqildi. Muhokama “Olloh yo‘lida o‘zini qurbon qilganlar” deb nomlanib, diniy ekstremizm ideologiyasiga e’tiborni qaratildi. Umumiy mavzu sifatida G‘arbiy nishonlarga hujum qilish bu shunchaki aysbergning yuza qismi ekanligi va 11 sentabr voqealariga e’tibor qaratish kerakligini aytib o‘tishdi. Muhokamadagi spikerlarda biri Sofia Lemmetyi “diniy shafqatsizlikka undash yoki ekstråmizm bu global va transmilliy murakkablikdir. Bizga uzoq muddatli ishonchli milliy va xalqaro darajadagi hamkorlar kerak bo‘lib, ijtimoiy siyosiy va iqtisodiy jihatdan ularni qisib qo‘yish orqali ularning ildiziga bolta urishimiz mumkin” deb o‘z fikrini bildirib o‘tdi. Bu muhokamaning maqsadi siyosatdonlarga inson huquqlari buzilayotganligini ko‘rsatish va global terror muammolarini hal qilishdan iborat. Boshqalar esa diniy ekstrimistlar harakatlarining pasayishi va global tahdidlarning kamayishi uchun ularning fundamental masalalarini, asosan: yoqilg‘i, ekonomik, ijtimoiy va siyosiy masalalarini dunyo bo‘yicha hukumatlar tomonidan qattiq nazorat ostiga olinishi kerakligini ta’kidlab o‘tishdi.
Qo‘poruvchilik va terrorchilik bilan shug‘ullanuvchi yovuz kuchlar ijtimoiy tarmoqlarda ham g‘araz niyatlarini o‘z saytlarida, kuch ishlatish yo‘liga o‘tishga go‘yoki majbur bo‘lganlarini asoslashga va yovuz harakatlarini oqlashga urinadilar. Bunda o‘zlarini “ozodlik kurashchisi” deb atab, tinchlik tarafdoridek ko‘rsatadilar. Yoshlarni esa bu yo‘lda birlashishga chaqiradilar.
Dahshatli tomoni, g‘arazli maqsadlariga erishish uchun Internet saytlariga qo‘lbola qurol tayyorlash, odam o‘ldirish, o‘zini-o‘zi portlatishga doir qo‘llanmalarni joylashtiradilar.
Mutaxasislarning qayd etishicha, “al-Qoida” terrorchi tashkiloti o‘z targ‘ibotining 99 % ni ijtimoiy tarmoqlar orqali amalga oshiradilar. Shuningdek, bolalar va xudkushlik amaliyotini targ‘ib etuvchi maxsus multfilm ishlangan. Filmdan maqsad bolalarda terrorchilar talqinidagi “jihod” harakatlariga nisbatan moyillik uyg‘otish va kelajakda buzg‘unchilar saflarini ana shu yoshlar hisobidan to‘ldirishdir.