O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti “Tasdiqlayman” o‘quv ishlari bo‘yicha prorektor

O‘sish va rivojlanishning umumiy qonuniyatlari.

O‘sish deb, organizmdagi miqdor o‘zgarishlariga aytiladi, ya’ni hujayralar sonining ko‘payishi, a’zolar massasining ortishi va h.k. Rivojlanish esa, sifat ko‘rsatkich bo‘lib, asosan funksiyalarning o‘zgarishi bilan ifodalanadi. Rivojlanish uch xil, ya’ni jismoniy, aqliy va jinsiy bo‘ladi.
Rivojlanish jarayonida organizmda ham miqdor, ham sifat o‘zgarishlari bo‘lib o‘tadi. Bunday o‘zgarishlar tufayli organizm o‘sgan sari murakkablashib boradi. Rivojlanish jarayoni o‘z ichiga uchta asosiy omilni oladi, bular o‘sish, a’zo va to‘qimalarning differensiallanishi hamda to‘qima, a’zo, organizm shakllarining hosil bo‘lishi. Bu omillar bir-biriga uzviy bog‘langan bo‘lib, ular bir-biridan ajralgan holda shakllana olmaydi. Rivojlanishiing asosiy fiziologik xususiyatlaridan biri o‘sish jarayonidir. O‘sish, asosan, yosh organizmga xos xususiyat bo‘lib, unda hujayralar son va sifat jihatdan o‘zgarib boradi. Ba’zi a’zolarda hujayralar soni ko‘paysa (masalan-suyak, o‘pka to‘qimalari), ba’zilarida esa hujayralar soni o‘zgarmasdan, ularning hajmi kattalashib boradi (masalan-muskul, nerv to‘kimalarida).
«Ontogenez» so‘zi yunoncha «onto» — individ va «genesis» — rivojlanish so‘zlaridan olingan bo‘lib, organizmning urug‘lanishidan to hayotining oxirgi kunlarigacha bo‘lgan davrni, umumiy qilib aytganda, organizmning individual rivojlanishini bildiradi. Ontogenez davomida tuxum hujayra urug‘lanadi, bo‘linib ko‘payadi, to‘qimalar hosil bo‘ladi, to‘qimalardan a’zolar va a’zolardan tizimlar hosil bo‘ladi, tizimlar birlashib, organizm shakllanadi va vaqti kelib tug‘ilish jarayoni ro‘y beradi, organizm voyaga etadi, ko‘payadi, qariydi va oxiri o‘lim yuz beradi. Ontogenez ikkita rivojlanish bosqichiga — prenatal (embrional) va postnatal (tug‘ilishdan keyin) davrlarga bo‘linadi. Prenatal davr deb, organizmni ona qornidagi rivojlanish davriga aytiladi. Ya’ni bu davrda tuxum hujayra otalanadi va undan homila shakllanadi va chaqaloqning tug‘ilishi bilan tugaydi. Postnatal davr esa tug‘ilgandan to o‘lgunga qadar vaqtni o‘z ichiga oladi.
O‘sib, rivojlanib kelayotgan organism salomatligini, jismoniy va aqliy qobiliyatini baholash, sog‘lom hayot kechirish asoslarini aniqlash yosh fiziologiyasi ilmi yutuqlariga bog‘liq. Shuning uchun yosh fiziologiyasi ilmi ijtimoiy ahamiyatga egadir.