O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti qo’lyozma huquqida udk hotamova iroda ibrohimovna

Affiksatsiya usulida so’z yasash
. Bunda biror–bir so’z turkumiga oid 
so’zga qo’shimcha qo’shish orqali yasaladi. Yuqorida ta’kidlaganimizdek, 
affiksatsiya usuli o’zbek tilshunosligida uzoq o’tmishdan buyon o’rganilib 
kelinayotgan usul hisoblanadi. Bugungi kunda o’zbek tilshunosligida affiksatsiya 
usuli eng mahsuldor usul sananladi. Masalan: 
gul–la, sport–chi, paxta–kor, ish–la.
Semantik, ya’ni ma’no jihatiga ko’ra so’z yasash. 
Tilda mavjud bo’lgan 
so’zning ma’nosi o’zgarishi oqibatida yangi so’zning hosil bo’lishi. Odatda bu 
usulda so’z o’z turkumini boshqa so’z turkumiga o’zgartiradi, ammo bu yerda 
ma’no katta ahamiyatga ega bo’ladi. Ya’ni boshqa so’z turkumiga ko’chish orqali 
yangi ma’no beradi. Qiyoslang: 
yupqa
(belgi – sifat) – 
yupqa
(taom nomi – ot). 
Semantik–leksik usulda so’z yasash.
Bir vaqtlar so’z birikmasi bo’lgan 
so’zning qo’shma so’zga aylanib ketishi. Masalan: 
mingboshi, tokqaychi
. Vaqt 
o’tishi bilan ular orasidagi sintaktik aloqa yo’qolgan.
So’zlarni qisqartirish. 
Bu usul odatda o’zbek tilida ot so’z turkumida juda 
ham ko’p uchraydi va ingliz tilidagidek so’zlarni qisqartish orqali yangi ma’no 
kelib chiqadi.
1.
So’zlar tarkibidagi birinchi harflarni yozish (bosh harflar bilan). Odatda 
ular alifbe tartibida o’qiladi:
MDH(em, de, he) BMT, IIB, GM, AQSH
. 
2.
So’zlar tarkibidagi birinchi so’zdan tashqari ma’lum bir qismdan 
foylangan holda
: ToshMI, O’zAA, O’zMU; O’zDJTU
.

---

3.
So’zlarning 
birinchi 
yopiq 
bo’g’inlarni 
qisqartirish 
orqali:
Toshviltrans, О’zdavnashr
. 
Odatda shartli qisqartmalar ham mavjud bo’lib, ular qisqartma otlardan
farqlanadi: 
S. Rahimov, A. Navoiy
kabi.