|
Kurs jumisinin’ maqseti: “Millet” hám “etnos” túsiniklerin úyreniwdiń házirgi basqıshındaǵı ayrıqshalıqlar hám jaǵdaydı anıqlawdan ibarat.
Kurs jumisinin’ obyekti: Tariyxıy tipologiya kontekstinde “millet” hám “etnos” túsinikleri izertlew
Kurs jumisinin’ predmeti: " milliy" hám " etnik" túsinikleri ortasındaǵı munasábetlerdi uyreniw.
Kurs jumisinin’ waziypalari:“Millet” túsinigine anıqlama beriw; “Etnos” túsinigine tariyp beriw; Rasa ham onin’ teoriyalarin uyreniw; tema boyinsha juwmaqlar shigariw
Kurs jumisinin’ du’zilisi ha’m ko’lemi: Kurs jumisi 2 baptan ibarat, kirisiw, ilimiy teoriyalar,a’meliy metodikalar, juwmaqlaw. Kurs jumisinin’ son’i paydalanilg’an a’debiyatlar dizimi.
Kurs jumisinin’ mazamuni betti quraydi.
I.bab. Millet ham etnos haqqinda tusiniklerinin’ social psixologiyada teoriyaliq u’yreniliwi
1.1.Social psixologiyada etnos ham millet tusinikleri
Kóbinese " millet" túsinigi menen " xalq", " etnos" túsinikleri ortasında teń belgi qóyıladı. Haqıyqattan da, frantsuzlar xalıq, etnos, olar da millet bolıp tabıladı. Bunnan tábiyiy juwmaq kelip shıǵadı : etnik jámáát (xalıq) hám millet bir bolıp tabıladı. Ádebiyatımızda, ádetde, millet apiwayi etnos emes, bálki onıń milliylik ornın basqan eń joqarı forması bolıp tabıladı, etnos hám millet túrli social tarawlarǵa tiyisli hádiyseler bolıp tabıladı. Etnik jámiyetshiliktiń mánisi etnik processlerde ayqın kórinetuǵın boladı : etnik assimilyatsiya, etnik sintez, etnik inklyuziya hám etnik bóliniw. Olar óz-ózinen hám tiykarınan adamlardıń sana-sezimine jáne shıdamlılıǵına baylanıslı bolmaǵan halda júz beredı.
Millettiń mánisi xalıq sanasinin’ arnawlı bir maqsetlerge erisiwge qaratılǵan, kóbinese siyasiy maqsetlerge qaratılǵan iskerligi bolǵan milliy háreketlerde eń anıq sawlelenedı. Hár bir bunday háreket arnawlı bir programmaǵa iye. Milliy háreketler etnik processlerden ayrıqsha túrde siyasat tarawına tiyisli bolıp tabıladı. Olar túrlernen biri siyasiy háreketler bolıp tabıladı. Bul háreketlerde millet málim bir social, birinshi náwbette, siyasiy kúsh retinde háreket etedi, bunıń menen esaplasıw kerek.
Etnik jámáátler azı-kóbi ǵárezsiz qáliplesiw retinde baslanıwi jámiyetten klasliq jámiyetke ótiw menen payda bola basladı. Xalıqlardıń qáliplesiwi birinshi náwbette kapitalizmiń, keyininen kapitalizmiń ayriqsha shártleriniń payda bolıwı menen baylanıslı. Kapitalizm óz-ózinen dúnyanıń tek bir aymaǵında - Batıs Evropada payda bolǵan. Ol bizge xalıqlardıń tuwılıwı hám rawajlanıwınıń klassik mısalların keltiredi.
Kapitalizmga alıp kelgen jılısıwlardan aldınǵı dá kapitalıstik geosotsial organizmler keyinirek rawajlanǵan aymaqlardıń hár birinde xalıqtıń tiykarǵı bólegi bir etnik jámáátke yamasa bir neshe turdas etnik jámáátlerge tiyisli bolıp, olar tariyxıy hám etnologik ádebiyatımızda kóp ushraydı olar milletler dep ataladı. Óz gezeginde, bul etnik gruppalar subetnoslarga bólingen, ekinshisi bolsa kóbinese subetnoik yamasa etnografik gruppalarǵa bólingen. Bul túrdegi etnik súwrettiń túbirleri ádetde feodal dep atalatuǵın ekonomikalıq hám siyasiy bóliniw menen xarakteristikalanǵan jámiyet strukturasınan kelip shıqqan.
Sanaat hám sawda orayları retinde qalalardıń payda bolıwı menen feodal jámiyeti rawajlanıwda búrilis júz berdi. Tavar -pul munasábetleriniń rawajlanıwı az-azdan ilgeri bólek bolǵan aymaqlardıń birden-bir xojalıq sub'ektine qosılıwına alıp keldi, bul bolsa siyasiy oraylastırıwdı názerde tutqan. Birden-bir oraylasqan mámleket menen bir waqıtta ekonomikalıq tárepten birlesken social -tariyxıy organizm qáliplesti.
Kapitalıstik baylanıslardıń payda bolıwı, uliwma mamlakat bazarınıń kapitalıstik bazarǵa aylanıwı social -tariyxıy organizmdiń ekonomikalıq hám siyasiy birliginiń jáne de ósiwine alıp keldi. Bunday ekonomikalıq tárepten birlesken social -tariyxıy organizmdiń payda bolıwı menen birge onıń quramına kirgen adamlardıń tiykarǵı bóleginiń máplerinen basqa zat bolmaǵan ob'ektiv mápleri payda boldı.
Bunıń nátiyjesinde bir waqtıniń ózinde oraylasqan mámleket bolǵan birden-bir social -tariyxıy organizm onıń aǵzaları kóz ońında olardıń ulıwma watanı retinde kórinetuǵın boldı hám olar birlesken halda jámiyet máplerin qorǵawshi social kúshke aylandı. Bul watan, yaǵnıy millet. Xalıq - bul birden-bir watanǵa iye bolǵan adamlar jıyındısı bolıp tabıladı
Etnik túsinik júdá quramalı. Batıs páninde ol júdá kem qollanıladı hám sózsiz akademikalıq konsensus teması bolatuǵın qatań klassik ilimiy tariypler joq.Pande etnologiya, etnografıya sıyaqlı jónelisler bar. Birinshisinde jer júzindegi túrli xalıqlar, olardıń qásiyetleri suwretlengen bolsa, ekinshisi Levi-Stros formulasına kóre antropologıyanıń kishi bólimi bolıp, alg’ashqi etnik gruppalar hám arxaik qáwimlerdiń dúzilisin úyrenedi. Bul qollanıwdan málim boladı, Batısda mádeniyatı " etnos" boyınsha " alg’ashqi " qatlamına kiretuǵın xalıqlardı túsiniw ádetiy hal bolıp tabıladı.
" Etnos" sóziniń ózi grekshe " xalq" degen mánisti ańlatadı. Ilgeri bul termin qan aǵayınlıǵı menen birlesken adamlar jámáátin anglatardi.
Búgingi kúnde etnik tiyislilik túsinigi talay kengaydi. Endilikte etnik gruppalar tek ǵana aǵayınlıq, bálki jasaw aymaǵınıń ulıwmalıǵı, tili, mádeniyatı hám basqa faktorlar menen de ajralıp turadı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
