O`zbek xonliklarining rossiya imperiyasi tomonidan bosib olinishi. Mustamlakachilik zulmiga qarshi milliy-ozodlik harakati. Jadidchilik. Reja

Viloyat (hozirgi hududlarda)

1. Sirdaryo viloyati Toshkent, Sirdaryo va CHimkent viloyatlari

2. Samarqand viloyatiSamarkand, Jizzax, Leninobod (Xo`jand) viloyatlari

3. Farg‘ona viloyatiBugungi Fargona vodiysi doirasida

4. Ettisuv viloyati qirg‘iziston hududi

5. Kaspiy orti viloyati Turkmaniston hududi.

O`z navbatida viloyatlar uezdlarga, ular esa volostlarga bo`lindi. Viloyatlarga harbiy gubernatorlar tayinlandi. Masalan, general CHernyaev Sirdaryo viloyatiga, Skobelev Farg‘ona viloyatiga, Abramov Samarqand viloyatiga gubernator bo`ldilar. YUqoridagilardan ko`rinib turibdiki, o`lka markaziy boshqaruvida general-gubernatorlikning roli katta. SHuning uchun ham u o`z faoliyatini quyidagi to`rt bo`lim bilan boshladi:

1. Ma’muriy nazorat ishlari;

2. Moliyaviy xo`jalik ishlari;

3. Soliqlar nazorati;

4. Sud va huquq;

Shuni alohida ta’kidlash kerakki, boshqaruv tizimida mahalliy aholining ishtirok etishi masalasi Rossiya hukmdor doiralari orasida qattiq tortishuvlarga sabab bo`lgan. Ayniqsa vazirliklar o`lkada o`z soxalari bo`yicha nazorat o`rnatish uchun unda o`z vakilini, ya’ni rus kishisini ko`rish uchun ko`p tortishgan. Boshqaruv tartibi 1886 yili qabul qilingan «Turkiston o`lkasini boshqarish to`g‘risidagi nizom»da qonuniy jihatdan rasmiylashtirildi. Butun o`lka Rossiya markazida bo`lganidek Ichki ishlar Vazirligiga emas, balki Harbiy vazirlikka bo`ysundirildi. Bu nizomga ko`ra general-gubernatorning huquqlari yanada kengaytirildi. U bir vaqtning o`zida podsho noibi(yarim podsho), harbiy okrug qo`shinlari qo`mondoni, bosh mirshab, bosh prokuror ham edi. Aholining sotqin badavlat tabaqalari vakillaridan iborat ma’muriyat harbiy ma’muriyat tayanchi edi. Joylarda esa saylanuvchi ma’murlar va «xalq qozilari» hokimiyati amal qilardi. O`lkada mustamlakachilik tartiblari o`rnatilguniga qadar hakamlik vazifasini bajarib kelgan qozilar mahalliy aholi o`rtasidagi huquqiy muammolarni shariat va odat normalariga tayanib hal qiluvchi organ sifatida saqlanib qolindi. Bu, mahalliy xalq ommasi noroziligini kuchaytirmaslik maqsadida ko`rilgan tadbirlar edi. qozilar general­gubernator tomonidan tasdiqlanib, uezd boshliqlari nazorati ostida ish olib borar edilar.

Turkiston general­gubernatorligining markazi-Toshkentni boshqarish ishlari 1870 yilgi shahar boshqaruv qoidasiga ko`ra to`lig‘i bilan podsho ma’muriyati qo`liga o`tadi. 1877 yilgacha eski shahar va yangi shahar alohida boshqarilsa-da, lekin eski shaharda hokimiyat general Geyns qo`lida edi. O`sha yili shahar Davlat dumasiga saylovlar bo`ladi. Saylangan 71 deputatning atigi 21 nafari mahalliy aholi vakillari edi. «Xalq qozisi» ko`chmanchilarda biylarning, o`troq aholida islomning tayanchi bo`lib qolaverdi. Masalaga xulosa qilib aytadigan bo`lsak, CHor hukumati Turkistonda o`z maqsad va manfaatlariga astoydil xizmat qiladigan sadoqatli va ishonchli ma’muriy-byurokratik, harbiy boshqaruv apparatini shakllantirib o`lkani idora qila boshladi.

Shunday qilib, XIX asrning oxirlarida Markaziy Osiyoning katta qismi Rossiya tasarrufiga o`tdi. qo`qon xonligi tugatilib, Xiva xonligi va Buxoro amirligi Rossiya imperiyasiga qarashli yarim mustamlaka davlatlarga aylandi.