O'zbek xalqining davlat qurilishidagi tarixiy tajribasi va tarkib topgan boy an'analari

Milliy  kompaniya  --  noishlab  chiqarish  tarmoqlari,  ijodiy  jamoalar,  transport,
aloqa  va  telekommunikatsiya  korxonalari  va  tashkilotlarining  paychilik  yoki  aksionerlik
asosidagi ko'ngilli birlashmasi. O'zbekistonda tashkil etilgan va faoliyat yuritayotgan Milliy
kompaniyalar  jumlasiga  ,,O'zbekturizm"  Milliy  kom paniyasi,  ,,O4zbekiston  havo  yo'llari"
Milliy aviakompaniyasi va boshqalar kiradi.
Aksiyadorlik  jamiyat-      Mulkni  davlat  tasarrufidan  chiqarish  ning  yo’llaridan  biri
davlat muikini aksiyadorlik (hissadorlik) jamiyatlariga aylantirishdir. Aksiyadorlik jamiyati
mulkchilikning  bir  turi  bo’lib,  u  davlat,  korxona,  tashkilot,  bank  va  fuqarolar  pul
rnablag'larini  sherikchilik  asosida  va  foyda  olish  maqsadida  birlashtirgan  tarzda  xo'jalik
yuritish  uyushmasidir.  Iqtisodiy  islohotlar  jarayonida  kichik  korxonalar  sotilgan  bo'lsa,
1992-yildan  boshlab  yengil  va  oziq-ovqat  sanoati,  qayta  ishlovchi  sanoat,  ko'mir  qazib
olish, transport, aloqa va boshqa turdagi o'rta va yirik korxonalar aksiyadorlik jamiyatlariga
aylantirila  boslllandi.  Aksiyadorlik  jamiyatlariga  kirgan  korxonalar  qiymati  miqdorida
aksiyalar chiqarilib, qimmatli qog'ozlar bozorida sotildi. Aksiya to'plamlari (paketlari)ning
25  foizi  davlatga,  25  foizi  mehnat  jamoasiga,10  foizi  resurs  bilan  ta'minlovchi  va
mahsulotlarni iste'mol qiluvclii korxonalarga, 10 foizi diet ellik investorlarga, 30 foizi erkin
sotishga  ajratildi.  Aksiyadorlik  jamiyatlarining  aksiyalarini  sotish  maqsadida  Respublika
fond birjasi tashkil etildi va aholiga sotish yo'lga qo'yildi.
1994-  yil  oxirigacha  respublikada  26,1  mingta  korxona  aksiya dorlik  jamiyatlariga
aylantirildi.  Ularning  aksiyalari  respublika  qimmatli  qog'ozlar  bozorining  asosini  tashkil
etdi.
1996-yil  25-aprelda  qabul  qilingan  O'zbekiston  Respublikasining  ,,Aksiyadorlik
jamiyatlari  va  aksiyadorlarning  huquqlarini  himoya  qilish  to'g'risida"  gi  va  ,,Qimmatli
qog'ozlar bozorining faoliyat ko'rsatish mexanizmi to'g'risida" gi Qonunlari mulkchilikning
aksiyadorlik  shaklini  yanada  rivojlanishiga  yangi  turtki  bo'ldi.  Aksiyadorlik  jamiyatini
tuzish,  qayta  tuzish,  tugatish  yo'llari,  aksiya  egalarining  dividend  (foyda)  olish  huquqlari
aniq belgilab berildi. Yirik korxonalar aksiyalar to'plami (paketi) davlat nazoratida bo'lgan
aksiyadorlik jamiyat lariga aylantirildi.
Davlat  muikini  sotish  bo'yicha  kimoshdi  savdolari  va  tanlovlar  tashkil  etildi.
2000—2005-  yillarda  jami  4660  ta  davlat  korxona  va  obyekti  xususiy  mulkdorlarga
sotildi.Korxonalarni  aksiyadorlik  jamiyatlariga  aylantirish  jarayoniga  aholi  va  chet  ellik

---

 
( Word Converter - Unregistered )
http://www.word-converter.net
investorlar  keng  jalb  qilindi.  2004-  yil  boshlarida  respublikamizda  1800  ta  aksiyadorlik
jamiyatlari faoliyat yuritdi.
Aksiyadorlik  jamiyatlarining  aksiyalari  qimmatli  qog'ozlar  bozoriga  chiqarildi.
Mehnat  jamoalari  uchun  aksiyalarni  imtiyozli  shartlar  bilan  sotib  olish  imkoniyatlari
yaratildi.  Aksiyalarni  ftiqarolarga  erkin  sotishni  kengaytirish  maqsadida  xususiylashtirish
investitsiya fondlari (XIF) tuzildi.
Islohot  yillarida  respublikamizda  2004-  yil  1-yanvar  holatiga  ko'ra  1  milliondan
ortiq  jismoniy  shaxs  aksiyadorlik  jamiyatlari ning  Respublika  fond  birjasi  va  XIF  lar
tomonidan qimmatli qog'ozlar bozoriga chiqarilgan aksiyalarni sotib olib aksiyador boldilar
va  ulardan  daromad  olmoqdalar.  Shu  tariqa  aholining  bo'sh  turgan  sarmoyalari  —
mablag'lari  iqtisodiyotning  ishlab  chiqarish  sohasiga  jalb  qilindi.  Eng  muhirni  aholida
qimmatli qog'ozlarga qiziqish, ular bilan muomala qilish ko'nikmalari va madaniyati paydo
bo'ldi. Aksiyadorlar aksiyalarning nazorat paketi — aksiya egasiga aksiyadorlik jamiyatida
amaldagi  hukm-ronlikni  ta'minlaydigan  aksiyalar  miqdori;  chiqarilgan  aksiya larning
umumiy  summasida  bir  shaxs,  kompaniya  yoki  dav-latning  yirik  hissasidir.  Aksiyadorlar
korxonaning ishlab chi qarish va moliyaviy faoliyatiga ijobiy ta'sir ko'rsatmoqdalar.
Chinakam mulkdorlar tabaqasi, bir tomondan, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish,
ikkinchi  tomondan,  kichik  va  xususiy  tadbirkorlikni  rivojlantirishni  rag'batlantirish  yo'li
bilan  shakllantiriladi. Kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlik  —  jamiyatda  ham  iqtisodiy,