O’zbek tilidan ma’ruzalar to’plami 1- qism

SIFATLASH (EPITET)
! Shaxs, narsa va voqea o’ziga o’xshash belgilar asosida chiroyli ta’svirlash usulidi.
Nay misol shim kiygan ul.
Sandiqdayin tufli bilan
Hurpayib turgan savatdek
Sochi uning boshidadir.
E V F E M I Z I M
Qo’pol, beodob, noqulayso’zlarni so’zlashuv tiliga xos so’zlar bilan almashtirish.
O’lmoq-o’tib qolmoq, ko’z yummoq, vafot etoq
Chayon- sariq eshak, nomsiz, otsiz, gazanda Xotin: ayasi, oyisi


O‘ZBEK ТILI LEKSIKASINING BOYISH MANBALARI
O‘zbek tili leksikasi bir qancha manbalar asosida boyib, rivojlanib boradi. Ularni, eng avvalo, ikki katta guruhga ajratish mumkin: 1) o‘z ichki imkoniyatlari asosida; 2) boshqa tillardan so‘z olish asosida. Ularning birinchisi ichki manbalar, ikkinchisi esa tashqi manbalar sanaladi.
1. O‘zbek tili leksikasining birinchi yo‘l bilan boyib borish imkoniyatlari juda kengdir. Masalan, a) ilgari qo‘llanilib, keyin iste’moldan chiqib ketgan so‘zlardan yangi tushunchalarni ifodalash uchun foydalanish: vazir, hokim, viloyat, shirkat, noib, tuman kabi;
b) yasovchi qo‘shimchalar yordamida yangi so‘z yasash: suvchi, bo’yoq, chizg’ich, guldon, uchburchak, qorqiz, qo’lqop ;
d) dialektal so‘zlarni faollashtirish: mengzamoq (Xorazm) «o‘xshatmoq», «tenglashtirmoq», «qiyoslamoq» ma’nosida.(do’ppi, bolish, narvon)
2. O‘zbek tili leksikasi tashqi manbalar asosida ham boyib bormoqda. Dunyoda boshqa tillardan so‘z olmasdan faqat o‘z ichki imkoniyatlari asosidagina rivojlanadigan birorta ham til yo‘q. Bundan o‘zbek tili ham mustasno emas. Faqat ma’lum zarurat tufayli yangi tushunchani ifodalovchi o‘z tilimizning ichki imkoniyatlari asosida ifodalab bo‘lmagandagina tashqi manbalarga murojaat qilish foydalidir. Keyingi davrlarda tilimizga Yevropa tillaridan bir qancha so‘zlar yangi tushunchalar bilan birgalikda kirib keldi. Masalan, monitoring, diler, skayner kabi. Bularning hammasi o‘zbek tili leksik imkoniyatlarini kengaytirib, boyitmoqda.
a) arab tili: unli tovushlar yonma-yon keladi va tutuq belgisi bo’ladi. She’r, shuur, mudafaa, maorif, inshoot, saodat, e’tiqod, mas’ul
b) fors –tojik : so’z tarkida undosh tovushlar va so’zlar oxirida xt, sht, rg tovushlari yonma-yon keladi.
Baxt, dazmol, daraxt, barg, xo’roz, donishmand, taxt, karaxt, badjahl, ruxsat, gazeta