O’zbek tilidan ma’ruzalar to’plami 1- qism

Bo‘G‘IN VA UNING TURLARI
Biz so‘zlarni talaffuz qilayotganimizda, o‘pkadan chiqayotgan havo oqimi bo‘linib-bo‘linib chiqadi. Bu bo‘linish tovush yoki tovushlar yig‘indisi shaklida bo‘ladi. Ana shu hodisa tilda bo‘g‘in deb yuritiladi.
Bir havo zarbi bilan aytilgan tovush yoki tovushlar yig‘indisiga bo‘g‘in deyiladi.
Bo’g’inning ilmiy ahamiyat:
1) O’quvchilarni savod chiqarishda. 2) Satirga sig’may qolgan harflarni keying satrga ko’chirishga 3) She’riy san’atni aniqlashda (hijolar miqdori)
Bo‘g‘inni tashkil qilishda unli va undosh tovushlar xilma-xil kombinatsiya­larda bir-birlariga qo‘shiladilar.
Masalan:
unli — undosh: ol, uy, il... undosh — unli: ha, ma, na... unli — undosh — unli: ola, una, ura...
undosh — unli — undosh: bir, til, kir... undosh — unli — undosh — unli: vafo, qora, bola...
undosh — unli — undosh — unli — undosh: bodom, g‘azab, lobar va hokazo.
O‘zbek tilidagi so‘zlar kel, bur, suv kabi bir bo‘g‘inli, osmon, qadrdon, iqbol so‘zlaridek ikki bo‘g‘inli, kelajak, xayolot, muhabbat singari uch bo‘g‘inli, yotoqxona, gumburlamoq, xoinona kabi to‘rt bo‘g‘inli, radio­karnay, gultojixo‘roz, abadiylashtirmoq, qurolsizlantirish, aytolma­ganlik­laringiz­dandir-da kabi besh va undan ortiq bo‘g‘inli bo‘ladi.
So‘zlar unli tovush bilan tugasa, bunday bo‘g‘inga ochiq bo‘g‘in, undosh tovush bilan tugasa, yopiq bo‘g‘in deb ataladi.
Masalan: a) dala, tabaqa, havo, ...; b) turp, qor, shayton, ...
. Quyidagi so‘zlarni bo‘g‘inlarga ajratib ko‘chiring. Harf, shogird, manba, sunbul, tinglamoq, ko‘ngil, qalb, singil, jingalak, dekabr, kiosk, teleks, faks, juft, mustaqillik, xushchaqchaqlik, ma’ruza, jahl, albom, mudofaa, taassurot, akademik, ariza, oilaviy, olam, oriatli, mudofaa, tolei, zoopark, muomala, eshitmoq
! Si-ngil, de-ngiz, ko-ngil so’zlarning birinchi bo’g’ni ochiq, ammo ushbu so’zlarga egalik qo’shimchasi qo’shilsa birinch bo’g’in yopiq bo’lib qoladi. Sing-lim, kong-li-miz, deng-i-zi, sing-li-si.
M: Go’zallik tuyg’usini singdirmay turib, barkamol insonni voyaga yetkazish mumkin emas.
Bo’g’in________ Ochiq______ Yopiq______