O’zbek tilidan ma’ruzalar to’plami 1- qism

1. Тojik tilida 2. O‘zbek tilida

chorpoya so‘ri

olov o‘t
chopon to‘n
kissa cho‘ntak
dasta sop
buqa novvos
jilt muqova
oftob quyosh
osmon ko‘k
Тojik tilidan so‘z o‘tish natijasida qo‘shma va juft so‘zlar ham paydo bo‘lgan.
Bosh (pana), qon (xo‘r), qo‘sh (nay), shirin (so‘z), yalang (bosh), qahr-g‘azab, to‘y-tomosha, sog‘-salomat, achchiq-chuchuk.
d) rus tilidan: stol, doska, ruchka, jurnal, stakan, mashina
e) uyg’ur: monti, lag’mon, manpar
f) fransuz: palto, tiriko, vergul
j) nemis: tank, soldat, shtab
g) ispan: gilos, tomat, limonant
Bundan tashqari o’zbek tilida boshqa tillarga ham so’z ko’chgan: chala, halol, yonbosh, kolbasa, karandash, utyug

QO‘LLANILISH DOIRASI CHEGARALANMAGAN VA CHEGARALANGAN SO‘ZLAR
So‘zlar qo‘llanilish doirasiga ko‘ra chegaralanmagan va chegara­langan so‘zlarga bo‘linadi.
Umumxalq tilida keng qo‘llaniladigan va shu tilda so‘zlashuv­chilarning barchasi uchun tushunarli bo‘lgan so‘zlarga qo‘llanish doirasi chegaralanmagan so‘zlar deyiladi. Ular neytral leksika atamasi bilan ham yuritiladi. Masalan, non, un, bug‘doy, salam, daftar, qor, bulut va boshqalar.
Faqat ma’lum sotsial guruh hamda ma’lum bir hudud doirasidagina qo‘llanilib, umumxalq tiliga xos bo‘lmagan so‘zlar chegaralangan so‘zlar sanaladi.
Bunday so‘zlarni quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin:
1. Hududiy chegaralangan so‘zlar (dialektizmlar). (sheva va lahja)
2. Sotsial chegaralangan so‘zlar. (argo, jargon, varvarizm. vulgarizm)
Faqat ma’lum bir hudud doirasidagina qo‘llanilib boshqa hududda yashovchi o‘zbek tili vakillari uchun xos bo‘lmagan so‘zlar hududiy chegaralangan (shevaga xos) so‘zlar yoki dia­lek­tizmlar deyiladi. Masalan, eshik «hovli», «uy» (Andijon), shoti «narvon» (Andijon, Farg‘ona, Namangan), takya «do‘p­pi» (Xorazm) va boshqalar.
O’zbek tilida 82 ta sheva mavjud bo’lib ular 3 ta lahjaga birlashadi.
Lahja – bir biriga yaqin shevalar yig’indisiga aytiladi va ular 3 ta
A) qipchoq B) qarluq D) o’g’uz