O`zbek tili va adabiyotini o`qitish metodikasi fanidan ma’ruza (VI semester 4-kurs) Individuallik

II. 3. Adabiy kechalar – kecha 1. Sutkaning qorong‘i tushgandan tong otguncha o‘tadigan qismi; tun. Oydin kecha. Qorong‘i kecha. 2. Biror shaxsga, voqea-hodisaga bag‘ishlangan, odatda, rasmiy va badiiy qismdan iborat bo‘ladigan umumiy yig‘ilish. Mehmonlar bilan vakillarning qizg‘in tabriklari, xayrli tilaklardan keyin kechaning rasmiy qismi tugadi. Parda Tursun. O‘qituvchi. 3. Bugundan oldingi kun. Kecha ertalab, shaharni bir aylanib kelayin, deb chiqib ketgan. A. Qodiriy. O‘tkan kunlar.
Adabiy kecha adabiyotdan o‘tkaziladigan sinfdan tashqari ishlarning eng ko‘p tarqalgan turlaridan hisoblanadi. Yaxshi tashkil etilgan kechalar o‘quvchilar ma’naviyatini tarbiyalashning qudratli vositalaridan biri hisoblanadi. Shu bilan birga, bunday kechalar o‘quvchilar bilim doirasini kengaytiradi va boyitadi; ularda yorqin va kuchli taassurot qoldiradi, badiiy didining rivojlanishiga yordam beradi, o‘quvchilarni ahil jamoa qilib uyushtiradi. Adabiy kecha o‘quvchilarning mayli va shaxsiy qobiliyatini aniqlashda ham muhim vosita hisoblanadi. “Adabiy kecha, bu hamma to‘garaklar, adabiy-ijodiy, dramatik, ifodali o‘qish va ijodiy hikoya qilish to‘garaklari kuchining namoyishidir. Maktabda adabiy kecha aniq maqsadga qaratilgan bo‘lishi kerak”,– deydi rus metodist olimi V. V. Golubkov.
Adabiy kechani o‘tkazishning asosiy shartlari quyidagilardir:

11. 
    Adabiy kecha, avvalo, umummaktab rejasining sinfdan tashqari ishlar bo‘limidan joy olgan, uning mavzusi va o‘tkazilish vaqti qat’iy belgilangan, uni tashkil qilish va o‘tkazishga mas’ul o‘qituvchi yoki sinf rahbari oldindan belgilangan bo‘lishi shart, aks holda kecha muvaffaqiyatsiz chiqishi mumkin.
    
12. 
    Shuningdek, har bir kechadan oldin ma’ruzachilar, so‘zga chiquvchilar, badiiy qism qatnashuvchilari bilan jiddiy ish olib boriladi.
    
13. 
    Kecha o‘tkaziladigan zal mavzuga muvofiq bezatiladi.
    
14. 
    Mavzuning tog‘ri tanlanilishi katta ahamiyatga ega. Uning o‘quvchilarga tushunarliligi, dolzarbligi, tarbiyaviy ahamiyati, ayniqsa, estetik qimmati hisobga olinishi kerak.
    
15. 
    Adabiy kecha asosan ikki qismdan: rasmiy (asosiy) va badiiy qismdan iborat bo‘ladi.
    
16. 
    Ma’ruzalar orasida adabiy montajlar (fotosuratlar galereyasi, ijodkorning monologi, asarlarga ishlangan kino, videofilmlardan lavhalar va hokazo) berilishi ham mumkin. Ular o‘quvchini zeriktirib qo‘ymasligi, bilimlarning boyishi va mustahkamlanishiga xizmat qilishi lozim.
    
17. 
    Badiiy qism uchun material mavzuning talabi, maktab sharoiti va o‘quvchilarning ijodiy imkoniyatlariga qarab tanlanadi. Shu sababli bunday kechalarga turli to‘garak a’zolari jalb etiladi, kecha dasturiga ifodali o‘qish, badiiy hikoya qilish, dramatik sahna, ashula va raqslar, viktorinalar kiritiladi.
    
18. 
    Adabiy kechalar, asosan, adibning yubileyi munosabati bilan uning hayoti va ijodiy faoliyatini yoritishga bag‘ishlab o‘tkaziladi. Agar adabiy kecha sababchisi, ya’ni yubilyar ham kechada ishtirok etsa, o‘quvchilar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqotga kirishib, o‘z ijodidan namunalar taqdim qilsa, kecha o‘z-o‘zidan bayram tusini olishi tabiiy.
    
19. 
    Kechaga o‘rtacha ikki oy tayyorgarlik ko‘riladi. Kechadan oldin o‘quvchilar imkon qadar adibning deyarli barcha asarlari bilan tanish bo‘lishi lozim.
    
20. 
    Kechaga tayyorgarlik davomida mavzuni yoritishga xizmat qiluvchi stend, albom va gazetalar chiqariladi; yuqori sinf o‘quvchilari o‘rtasida insholar, ifodali o‘qish, kitob haqida yozilgan taqrizlar ko‘rik-tanlovlarini o‘tkazish mumkin. Bu tanlov g‘oliblari kechaga qadar aniqlanishi va adabiy kecha davomida e’lon qilinishi, turli estalik sovg‘alari bilan taqdirlanishi (adibning shaxsan tayyorlagan sovg‘asi, xati, dil izhori…) kechaning yanada mazmunli, fayzli, o‘quvchilar xotirasida o‘chmas iz qoldiradigan darajada o‘tkazilishini ta’minlaydi.
    

Namuna: 2015-yil 1-martda O‘zbekiston xalq shoirasi, zabardast o‘zbek ayolining ramzi, muhabbat va sadoqat timsoli Zulfiyaxonim tavalludining 100 yilligi keng nishonlanadi. Shu munosabat bilan o‘tkaziladigan kecha quyidagicha rejalashtirilgan.