O‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti “Himoyaga tavsiya etilsin”

 
 
 
 
 

---

35 
III BOB. ISHNING AMALIYOTGA TATBIQI 
3.1. Ta’lim bosqichlari ona tili darsliklarida masalaning berilishi 
 
Ona tili mashg‘ulotlari bosqichli ketma-ketlik, shakl bilan mazmun 
aloqadorligi, tilshunoslik bo‘limlarining o‘zaro zich bog‘liqlikdagi asoslarida 
ko‘riladi. Shuning uchun 5- sinfning birinchi choragi sintaksis bo‘yicha zarur 
tushunchalarni — sodda va qo‘shma gap, gapning markazi, gap bo‘laklari, 
undalma va uyushiq bo‘laklar, ko‘chirma gap, ulardagi tinish belgilari kabilarni 
o‘zlashtirishga bag‘ishlanadi. Ikkinchi va uchinchi chorakda o‘quvchilarga 
morfologiya va fonetikaning muhim tushunchalari: mustaqil va yordamchi so‘z 
turkumlari, o‘zak, qo‘shimcha, so‘z yasovchi va shakl yasovchi qo‘shimchalar, 
tovush, fonema, unli va undosh fonema, bo‘g‘in, urg‘u haqida dastlabki zaruriy 
ma’lumotlar beriladi. Uchinchi chorak oxiri va to‘rtinchi chorakda 
leksikologiyaning zarur tushunchalari: so‘zning ma’nosi, o‘z ma’no va ko‘chma 
ma’no, ma’nodosh so‘zlar, uyadosh so‘zlar, zid ma’noli so‘zlar, qo‘shimchadosh 
so‘zlar, o‘zakdosh so‘zlar haqida ma’lumotga ega bo‘ladilar. 
O‘quvchilar “Leksikologiya” bo‘limi orqali tilning lug‘at boyligi bilan 
tanishadilar
33
. Mazkur bo‘lim “Leksikologiya haqida suhbat”, “So‘zning atash 
ma’nosi”, “Bir ma’noli va ko‘p ma’noli so‘zlar”, “So‘zning o‘z va ko‘chma 
ma’nolari”, “Ma’nodosh (sinonim) so‘zlar”, “Ma’nodosh so‘zlarda umumiy va 
xususiy ma’nolar”, “Ma’nodosh so‘zlar qatorida bosh so‘z”, “Uyadosh so‘zlar”, 
“Shakldosh so‘zlar”, “Paronimlar”, “O‘zbek tilining boyish manbalari”, 
“Eskirgan so‘zlar”, “Yangi so‘zlar”, “Iboralar”, “Atamalar. Ilmiy atamalar”, 
“Kasbiy atamalar”, “Shevga oid so‘zlar”, “Olinma so‘zlar”, “Lug‘at va 
lug‘atshunoslik”, “Lug‘at turlari va ulardan foydalanish” singari mavzularni o‘z 
ichiga qamrab oladi. 
Mazkur bo‘limda o‘quvchilar duch keladigan dastlabki muammo so‘zning 
o‘z va ko‘chma ma’nolaridir. Berilgan so‘z birikmalarini (masalan, oltin haykal-
33
G‘ulomov A., Qodirov M., Ernazarova M. va boshqalar. Ona tili o‘qitish metodikasi. –Toshkent: Fan va 
texnologiya, 2012. –B. 155.

---

36 
oltin bosh-oltin boshoq; temir yo‘l-temir odam-temir xotira va hokazo) o‘z va 
ko‘chma ma’nosiga ko‘ra guruhlarga ajratsih, ularni o‘zaro qiyoslash asosida 
so‘zning o‘z va ko‘chma ma’nolariga ta’rif berish, berilgan so‘zlarni o‘z va 
ko‘chma ma’nolarda qo‘llab gaplar tuzish, badiiy matnlarni tahlil qilish, 
so‘zlarni ko‘chma ma’noda qo‘llab matn yaratish singari ijodiy-amaliy ishlar 
o‘quvchilarning so‘z zaxirasini oshirish va nutqini rivojlantirishda muhim 
ahamiyatga ega.
5-sinf “Ona tili” darsligida “So‘zning o‘z va ko‘chma ma’nolari” mavzusi 
orqali ko‘chma ma’noli so‘zlar haqida ma’lumot berilgan. Bu mavzuga bir soat 
vaqt ajratilgan. Qoidadan oldin topshiriqlar berilgan. 
1-topshiriq.