O’zbek tili ta’lim yo’nalishi 2-kurs 201-guruh talabasi sheraliyeva irodaning hozirgi o’zbek adabiy tili fanidan tayyorlagan

1-bob yuzasidan xulosa

Til millatni jahon hamjamiyatidagi nufuzini ko’rsatuvchi, millat madaniyatini olamga taratuvchi sehrli vositadir. Abdulla Avloniy “so’z insonning daraja va kamolini, ilm va fazlini o’lchab ko’rsatadurg’on tarozisidur. Aql sohiblari kishining dilidagi fikr va niyatini, ilm va quvvatini, qadr va qiymatini so’zlagan so’zidan bilurlar...”⁴² deb, so’zning naqadar kuchli vosita ekanligini e’tirof etadi.

Demak, yosh avlodni milliy an’analar ruhida tarbiyalashga katta e’tibor qaratmog’imiz, farzandlarimiz nutq madaniyatini o’stirishga astoydil bel bog’lashimiz lozim. Zero, insonning nutqini o’rganish uning ma’naviy olami bilan tanishish imkonini beradi. Inson tafakkuri uning tili bilan takomillashib borar ekan, umumxalq tili hodisalariga ijodiy yondashgan holda uning bitmas-tuganmas imkoniyatlaridan unumli va o’rinli foydalanish fikrning yuqori saviyada ifodasini ta’minlovchi omildir. Bunga amal qilmaslik nutq madaniyati va uning me’yorlari yo’l qo’ya olmaydigan nutqiy vaziyatlarning paydo bo’lishiga, shakl va mazmun birligining buzilishiga sabab bo’ladi. Nutq madaniyati umuminsoniy madaniyatning muhim ajralmas bir sohasi ekan, nutqqa, uning ma’noli va ravon bo’lishiga katta e’tibor bilan qarash lozim. Tilning taraqqiyoti aynan nutq hodisalari bilan bog’liq: bizning til ko’nikmalarimiz boshqalarni eshitganda olingan taassurotlarga bog’liq holatda o’zgaradi. Shunday qilib, til va nutq o’rtasida bir-biriga bog’liqlik o’rtaga chiqadi: til bir paytning o’zida nutqning ham quroli, ham mahsulidir. Ammo bularning barchasi til va nutqning mutlaqo farqli narsalar bo’lishiga monelik qilmaydi, degan fikrlariga qo’shilgan holda til tuganmas imkoniyat, nutq esa ayni shu imkoniyatning real voqelanishi ekanligini e’tirof etadi. ² Nutqiy faoliyat til va nutqning dialektik munosabatidan tashkil topishning e’tirof etilishi sistemaviy tilshunoslikning vujudga kelishiga dadil qadam bo’ldi. Ko’rinadiki, til tuganmas imkoniyat, nutq esa ayni shu imkoniyatning real voqelanishidir. Hech bir tilni til egasidan ajratgan hola to’g’ri va to’liq o’rganib bo’lmaydi. Chunki har bir nutqiy aktda so’zlovchining izi sezilib turadi. Struktur tilshunoslikning ana shu cheklangan tomonini bartaraf qilish uchun hozirgi kunda anropolingvistika rivojlana boshladi. Va bu jahon tilshunoslari tomonidan tilshunoslikning yangi davri deb baholanmoqda.

O’zbek tilshunosligida S.Ibrohimov, Sh. Shoabdurahmonov, G’.Abdurahmonov, R.Qo’ng’urov, E.Begmatov, N.Mahmudov, M.Sodiqova, Yo.Tojiev, B.O’rinboev, M.Asomiddinova, T.Qudratov, S.Karimov, T.Qurbonov, A.Boboeva, B.Umurqulov, A.Ahmedov, Q.Samadov, S.Inomxo’jaev, A.Xo’jaeva va boshqa ko’plab olimlar nutq madaniyati masalalarini tadqiq etishga o’z hissalarini qo’shganlar. Ular yaratgan asarlarda o’zbek nutqi madaniyatining nazariy masalalari bilan bir qatorda bevosita amaliyotga daxldor, mavjud kamchilik va nuqsonlarni bartaraf etishga doir taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan.

Tilni falsafa, logika, psixologiya, tarix, matematika va boshqa bir qator fanlar bilan birgalikda o’rganish – ajdodlar an’anasiga tayanish va unga yangi zamon o’lchovi bilan qarash lozim. Bu esa tadqiqotchilar uchun yangidan –yangi imkoniyatlar eshigini ochadi.

1-bob yuzasidan xulosa………………………………………….. 26