O’zbek tili o’zbekiston respublikasi davlat arxitektura va qurilish qo’mitasi toshkent arxitektura – qurilish instituti

10-mavzu:Fonetika. Nutq shakllari va ularning rivojlanishi

Reja:

1.Fonetka va uning o’rganish ob’yekti.

2.Nutq shakllari va ularning rivojlanishi.
Fonetika so’zi fone – “tovush” degan ma’noni bildirib, bu bo’limda tovush tomoni o’rganiladi

         Og’zaki shaklodatdagi tovushli so’zlashuv nutqi bo’lib, bu nutq ko’proq ohang va turli imo-ishoralar bilan aloqadordir. Unda murakkab grammatik qurilmalardan deyarli foydalanilmaydi. O’quvchi og’zaki nutqda ko’proq sodda gaplarni qo’llaydi: u o’z suhbatdoshiga nimanidir ko’rsatishi, mantiqiy urg’udan foydalanib, ma’lum bir so’zni alohida ta’kidlashi, nimanidir mimika, ko’z, qo’l, bosh harakati bilan anglatishi mumkin. Og’zaki nutqda fikrniixcham ifodalash maqsadida to’liqsiz gaplar keng qo’llaniladi. Nutqning bu turi bir yoki necha kishi tomonidan amalga oshiriladi va monologik, dialogik shaklda namoyon bo’ladi. 
    Yozma shakl esa harf va so’zlarning ma’lum qonuniyat asosida o’zaro birikuvi, tinish belgilari, har xil ajratishlar: abzatslar, paragraflar va gaplarni grammatik jihatdan aniq va tushunarli bayon etish orqali ro’yobga chiqadi. Yozma nutq ham og’zaki nutq singari monologik va dialogik shakllarda bo’lishi mumkin. 
Yozma nutqni rivojlantirish og’zaki nutqqa qaraganda ancha murakkab jarayon sanaladi. Chunki u o’quvchidan grammatik va mazmun jihatidan to’g’ri jumla qurishni, har bir so’zni o’z o’rnida to’g’ri qo’llashni, fikrni ixcham,izchil, ifodali, uslub jihatidan sodda va ravon ifodalashni, bayon qilingan fikrlar asosida xulosalar chiqarishni talab etadi. Bu nutqning murakkab tabiati yana shundaki, u imlo, tinish belgilari va uslub bilan bog’liq. So’zni to’g’ri yozish, tinish belgilarini o’rinli qo’llash, fikrni uslub talabiga muvofiq bayon qilish o’quvchidan katta mas’uliyatni talab etadi. Shu sababli  nutqning bu turi ancha sekin va murakkab kechadi. 
Yozma nutqning o’ziga xos xususiyatlaridan yana biri uni tekshirish, tuzatish, takomillashtirish mumkinligidir. Bu jihatdan u og’zaki nutqqa qaraganda ancha qulay imkoniyatlarga ega. O’quvchi yozma nutqdagi xato va kamchiliklar ustida ishlaydi, ularni bartaraf etadi, keyingi ishlarida bu xato va kamchiliklarga yo’l qo’ymaslikka intiladi.