O’zbek tili adabiyoti uslubiyoti kafedrasi

Tuya bilan Bo’taloq
Kunlardan bir kuni sarbon tuyasiga yuk ortib yo’lga tushadi. Tuyaning orqasidan bolasi ham ergashadi. Ortilgan yuk og’ir, manzil uzoq, havo issiq, yo’l esa jazirama sahro edi. Ona ketidan ergashgan, yo’lda ochiqib, charchagan Bo’taloq bir oz to’xtashni onasidan zorlanib so’raydi. Ko’zlaridan yosh suvdek oqayotgan, to’xtashning ilojini topa olmagan ona: mening ixtiyorim sarbonning qo’lida. Menda agar zarra ixtiyor bo’lganda, og’ir yuk ostida qolmagan bo’lur erdim, deb javob beradi.
Gulxaniy bu masalda sarbon, Tuya va uning Bo’talog’i obrazlari orqali mehnat ahlining og’ir turmushini, erksizligini tasvirlaydi, inson haq-huquqi poymol qilinganligiga e‘tiroz bildiradi. Mazlumlarning ohu faryodi, shikoyatini zo’r mahorat bilan ifodalaydi.


MAVZU: XX ASR BOLALAR ADABIYOTIGA MILLIY UYG’ONISH G’OYALARINING KIRIB KELISHI. HAMZA HAKIMZODA NIYOZIY IJODI.
REJA:

1. 
   XX asr boshlari o’zbek bolalar adabiyotining taraqqiyotida jadidjilik harakatining o‘rni.
   
2. 
   Bolalar adabiyotida ma’naviy-axloqiy, ma’rifiy-tarbiyaviy g’oyalarning kirib kelishi.
   

3. Hamzaning ijodiy faoliyati va badiiy mahorati.

4. 
   Hamza darsliklarida axloqiy tarbiya mavzusi.
   

Adabiyotlar:
1.Karimov I. A. Jamiyatimizda mafkura xalqni xalq, millatni millat qilishga xizmat qilsin. / / “Tafakkur”, 1998, 2-son.
2 Aliev A.Istiqlol va adabiy meros – T:.Fan. 1997
3. Sharofiddinov O.Istiqlol fidoyilari. – T.1993

4. 
   Mamajonov S.Barhayot Hamza. – T:.Fan. 1991
   

5.Karimov N.Xamza Xakimzoda Niyoziy.(“O’zbek tili va adabiyoti”, jurnal) 1992 № 1.
6. Bolalar adabiyoti: yangilanish mashaqqatlari. // O’zbekiston adabiyoti va san’ati. 2002, 16 iyun
XIX asr oxiri XX asr boshlarida Turkistonda chor mustamlakachiligining kuchayishi natijasida Markaziy Osiyoning ko‘p joylarida jadidchilik harakati ortib ketdi. Bu harakat mavjud jamiyatning ijtimoiy-madaniy asoslarini qayta qurishga qaratilgani sababli eski tuzuzm, eski turmush, eska maktab tarafdorlarining kuchli qarshiligiga duch keldi. Bu qarshi kuch vakillari qadim yo qadimchilar deb atalgan bo‘lsa, yangi tuzum o‘rnatishga, oddiy xalq kishilariga, ularning bolalariga ma’rifat yog‘dularinin sachratishga harakat qilgan kishilar esa jaded yoki jadidchilar deb ataldi. Jadidlar tarix maydoniga, avvalo, milliy mustaqillik uchun, mustamlakachilikka qarshi shior bilan chiqdilar. Shu bois, bu harakat, aholining ziyoli qismining e’tiborini tezda o‘ziga jalb qildi. Ayniqsa, yosh ziyolilar-olimlar, shoirlar, yozuvchilar, jurnalistlar, huquqshunoslar, matbaachilar, ilg‘or fikrli savdo-tijorat xodimlari jadidchilik harakatining eng oldingi saflarida bo‘ldilar. Ular hayotni, voqea-hodisalarni, milliy mustaqillik va qaramlikni idrok etib, xalqning, millatning istiqbolini to‘g‘ri tasavvur qildilar. Ular xalqning milliy qadriyatlarini, ilg‘or urf-odatlarini, tarixini, madaniyati, insoniy huquqlarini tiklash uchun kurashib, katta obro‘-e’tiborga sazovor bo‘ldilar.
Turkistinda jadidchilik harakatining shakllanish va rivojlanishida “ Yosh buxoroliklar” katta faoliyat ko‘rsatdilar. “ Yosh buxoroliklar” keyinchalik, jadidlar , ya’ni yangilik tarafdorlari, taraqqiyparvarlar deb ataldi. Abduvohid Burxonov, Usmo Xo‘jayev, Behbudiy, Fitrat, Fayzulla Xo‘jayev, S. Ayniy “ Yosh buxoroliklar” ga yetakchilik qildilar.Jadidlar o‘z orzu-istaklarini, faqat maktab, maorif va ta’lim-tarbiyani to‘g‘ri yo‘lga qo’yish, uni rivojlantirish bilangina amalga oshirish mumkin, deb bildilar. Ular targ’ib etgan g’oyalar hamon o’z ahamiyatini yo’qotgani yo’q. Jadidlar harakatining ma]naviy taraqqiyotimiz tarixidagi o’rni buyukdir.
Ma’rifatparvarlikni bayroq qilib ko’targan Hamza (“Qiroat”, “Yengil adabiyot”, “O ‘qish kitobi”), Avloniy (“birinchi muallim”, “Ikiinchi muallim”, “Adibi avval”), S. Ayniy (“Bola tarbiyasi”), Behbudiy (“Bolalar uchun kitob”) tomonidan yozilgan darslik va qo ‘llanmalarda bolalar hayoti, o ‘qishi, axloq-odobi haqida materiallar beriladi. Ularning asarlarida yangi davr nafasi ufura boshladi. Ular bolalarni yaxshi o‘qishga, ilm-fan nurlaridan bahramand bo’lishga, davrning haqiqiy o’g’il-qizlari bo’lib kamol topishga targ’ib etadilar. Shu bilan o’zbek bolalar adabiyotini yuksaltirish ishlariga o’z hissalarini qo’shdilar.