O‘zbek qissalari poetikasi

MUALLIF CHYeKINISHLARI, avtor chyekinishlari – epik asarlarning matniy unsurlaridan biri, syujyet voqyealari bayoni (rivoya)ni to‘xtatib, muallifning o‘quvchiga byevosita murojaat qilishi yoki falsafiy, publisistik, lirik, adabiy-tanqidiy va sh.k. masalalarda mushohadaga byerilishi. An’anaviy tarzda qo‘llanuvchi lirik chyekinish (q.) tyermini mazkur tushunchaning bir qisminigina qamrab oladi. YA’ni lirik chyekinishlar ham mohiyatan M.ch.ning bir ko‘rinishidir. Mas., “O‘tgan kunlar”da muallifning “Myen – yozg’uvchi...” dyeya roman voqyealarini bobosidan ko‘p bor eshitgani va kundosh mojarolarini zyerikarli bo‘lgani sabab tashlab kyetmoqchiligini aytishi, “Navo kuyi” bobida romanda tasvirlangan tarixiy davr (“Xalqimiz ta’biricha, bu zamonlar musulmonobod bo‘lsa-da, biroq bu tantanalik ta’birni buzib qo‘yaturg’an ishlar ham yo‘q emas edi”) haqidagi mulohazalar; “Myehrobdan chayon”da Ra’noga ta’rif byerish asnosi ism bilan jism muvofiqligiga to‘xtalib, o‘z yoshligidan bir (Lola ismli qiz bilan bog’liq) voqyeaning muxtasar hikoya qilinishi – bularning bari M.ch.dir. M.ch.ning badiiy-estyetik funksiyalari turlicha bo‘lishi mumkin. Jumladan, M.ch.ning bir turi bo‘lmish lirik chyekinishlarning birlamchi funksiyasi tasvir pryedmyetiga munosabatni ifodalash, shuning uchun ham ularda hissiy bo‘yoqdorlik, emosionallik kuchli bo‘lib, bu narsa nutq qurilishida ham o‘z aksini topadi.
SILLABO-TONIK SHYe’R TIZIMI (yun. syllabe – bo‘g’in, tonos – urg’u) – shye’r misralarida urg’uli va urg’usiz bo‘g’inlarning bir tartibda guruhlanib takrorlanishiga asoslangan shye’r tizimi, XX asrga qadar ushbu shye’r tizimi “sillabo-myetrik” dyeb nomlangan. Rus shye’riyatida V.Tryediakovskiy va M.Lomonosovlar o‘tkazgan islohotdan so‘ng mazkur shye’r tizimi yetakchilik qila boshlagan. Rus sillabo-tonik shye’r tizimida byeshta stopa (rukn) bo‘lib, ular: xoryey, yamb, daktil, anapyest va amfibraxiy tarzida antik shye’r tizimidan o‘zlashtirilgan tyerminlar bilan yuritiladi. SHu stopalarning tartibli takrori ritmni hosil qiladi, konkryet shye’r o‘lchovi esa uch stopali yamb, to‘rt stopali yamb qabilida nomlanadi.