O‘zbek maqomi tarixi va nazariyasi” fanidan ma’ruzalar matni 1-mavzu: 1-modul. Fanga kirish. Maqomlar tarixidan

2- mavzu: 2-modul. O‘n ikki maqom tizimi
Reja:

1. O‘n ikki maqom tizimi xaqida.

2. O‘n ikki maqomning tarkibiy qismlari.

3. O‘n ikki maqom tizimidagi ovozlar haqida

O‘n ikki maqom tizimi dastlab (XIII – XVII asrlar) S.Urmaviy va M. Sheroziylarning musiqa ilmiga oid asarlarida ishlab chiqilgan. Keyinchalik A.Marog‘iy, A. Jomiy, Husayniy, Kavkabiy va D. Changiy kabi amaliyotchi va nazariyotchi olimlar tomonidan davom ettirilgan.

O‘n ikki (Duvozdah) maqomnimg O‘rta Osiyo, Xuroson, Ozarbayjon xalq- lari musiqasida eng taraqqiy etgan davri, taxminan XSh - XV asrlarga to‘g‘ri keladi. Shu xalqlar musiqa naeariyasiga oid yozma manbalar fikrimizning dalili bo‘lib xizmat etadi.

Maqomlar turli shakllarda va miqdorda yashab keldi. Ularning O‘n ikki maqom shakli, ayniqsa, XSh-XV asrlardagi musiqa risolalarida aniqroq yoritilganligi, bu davrda ularning mashhur bo‘lib kstganligidan, xalq ommasi orasiga ksng yoyilganligidan va musiqa amaliyotida muhim o‘rin tut ganligidan dalolat bsradi.

O‘n ikki maqom O‘rta Osiyo xalqlari musiqasida va Xurosonda qariyb Shashmaqom shakllangan davrgacha, yaxlit qolda yashab ksldi, deb o‘ylash mum- kin. Shuning uchun ham XV-XVIII asrlarda yaratilgan musiqaga oid nazariy risolalarda O‘n ikki maqom masalasi asosiy o‘rii egallaydi.

Maqom tushunchasi so‘nggi davrlardagi ta’rif bo‘yicha ham “ijro etila- digan kuy va ashulalarniig lad asosi” bo‘lib qola beradi. Musiqa risola- larida “maqom” atamasi “parda” iborasi bilan ham ataladiki, bu tushun- chalar qozirgi zamon musiqa nazariyasida ladni bildiraveradi

Dsmak, O‘n ikki maqom yoki parda o‘n ikki turli lad va ularga mos ksluvchi musiqa asarlari nfodasidir. Maqomlarning boshlanish pardasi ham yuqorida aytilganidek ularning o‘zlari mansub bo‘lgan maqomlar nomi bilan ataladi. Shuni ham uqdirib o‘tish kerakka. O‘n ikki maqom hamda maqomlarning boshqa turlaridagi jonli musiqa asarlarida, asosiy lad qurilmalari che garasidan chiqish qollari tez- tsz sodir bo‘lib turadi.