Основные понятия об измерениях и измерительных приборах

Пирометрик милливольтметрлар 
Пирометрик милливольтметрлар магнитоэлектрик тизимга кирувчи ўлчов 
асбоблари ҳисобланади. Унинг ишлаши, термопара занжиридан ўтаётган ток, токли 
ўтказгич атрофида ҳосил қилаётган магнит майдони билан, ўлчов асбобида 
жойлашган ўзгармас магнит 2 (расм. 25) ҳосил қилаётган магнит майдонларининг 
ўзаро таъсирига асосланган. Ўз ўқи атрофида айланаоладиган, тўғри тўртбурчак 
кўринишидаги ўлчаш рамкасидан (1) электр токи I ўтади.
Рамка ўзгармас магнит магнит майдонига жойлаштирилган. Магнит 
майдонларининг ўзаро таъсири натижасида рамкага, чап қўл қоидасига биноан F 
кучи таъсир этади. Бу куч, 
F=n

BI 
бу ерда, n – ўрамлар сони;

- актив баландлиги;
B - магнит индукцияси;
I – ток кучи. 
Натижада рамкага айлантириш моменти М
в
, таъсир этади,
М
в 
= 2 r·F = 2 rn

BI = C
1
BI 
Аммо, рамкани ўзгармас магнит магнит куч чизиқларига параллел бўлган 
текисликдан 

бурчакга четлашиши билан М
в
қиймати камаяди яъни,
М
в
=2rF· cos


---

35 
Расм.24. 
Айлантириш моменти М
в
қийматини, 

-нинг хар хил қийматларида, 
ўзгармаслигини, ҳамда ўлчов асбоби шкаласининг бир текисда бўлишини 
таъминлаш мақсадида, ўлчаш рамкаси 1 ни, концентрлашган родиал магнит 
майдони ҳосил қилиш мақсадида, қутб 
наконечник
лари 3 ва цилиндр кўринишидаги 
ўзак 4 орасига жойлаштирилади. Қутб наконечниклари бир биридан номагнит 
материалдан ясалган 
вкладиш
5 билан ажратилган. Шундай қилиб, ўлчаш 
рамкасидан ўтаётган токнинг қиймати ўзгариши билан, айлантириш моменти М
в
бу 
ўзгаришга пропорционал равишда ўзгаради ва рамкани ўз ўқи атрофида 
айлантиради. Рамканинг айланиши рамка атрофида ҳосил бўлаётган магнит 
майдонининг йўналиши ўзгармас магнит магнит майдони йўналишига мослашгунча 
давом этади. 
Расм.25. 

---

36 
Рамканинг бу харакати, у билан бир учи билан уланган, спирал пружинанинг 
рамка айланишига тескари таъсир этишига сабаб бўлади. Спирал пружинанинг 
буралишида ҳосил бўладиган акс таъсир этувчи моменти М
п
қуйидагига тенг: 
М
п
=C
2
P

Бу ерда, 
C
2 
– бикирликни ифодаловчи ўзгармас катталик (спирал геометрик 
ўлчамларига боғлиқ коэффициент); 
Р - модуль упругости материалнинг бикирлик модули; 

- буралиш бурчаги.
Ўлчов асбоби қўзғалувчан қисмининг мувозанат холатида
М
в
= М
п
ёки, C
1
ВI=C
2
PI 
Бу ердан
I
p
B
c
c



2
1

ёки 

=S·I
Охирги тенгламадан кўриниб турибдики, ўлчов асбоби стрелкасининг 
қўзғалувчи қисмининг буралиш бурчаги фақат ўлчов асбоби ўлчаш рамкасидан 
ўтаётган ток қийматига боғлиқ. М-64, МР-64-02 милливольтметрлари ишлаб 
чиқарилади.