O'smirlik Davrida Psixik Rivojlanishning O`Ziga Xos Xususiyatlar

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
352 
ta'sirini hamda ahamiyatini tushunishimiz mumkin. Bu davrda o'smir baxtli bolalik bilan xayirlashgan 
lekin, kattalar xayotida xali o'z o'rnini topa olmagan murakkab xolatda bo'ladi. SHuning uchun ham, 
o'smirlik davri “O'tish davri”, “Inqiroz davri” (krizis), “Qaltis davr”, “Qiyin davr”, “Balogat davri” 
kabi nomlarni olgan psixologik ko'rinishlar bilan xarakterlanadi. O'smirlik darida kattalarga nisbatan 
agressiv munosabatning paydo bo'lishi, negativizm singari noxush xulq atvor alomatlari o'z–o'zidan 
kelib chiqadigan bevosita jinsiy yetishlish tufayli paydo bo'ladigan belgilar bo'libgina qolmay, balki 
ularga bilvosita ta'sir ko'rsatadigan o'smir yashaydigan ijtimoiy shart–sharoitlar vositasi orqali: uning 
tengdoshlari, jamoadagi mavqei, kattalar bilan munosabati, maktab va oilasidagi o'rni sababli yuzaga 
keladigan xarakter belgilaridir. O'smirlik davrida ye t a k ch i f a o l i ya t – bu o'qish, muloqat hamda 
mexnat faoliyatidir. O'smirlik davri muloqatining asosiy vazifasi bu do'stlik, o'rtoqlikdagi elementar 
normalarni aniqlash va egallashdir. O'smirlar muloqatining asosiy xususiyati shundan iboratki u to'la 
o'rtoqlik kodeksiga bo'ysunadi. 
O'smir o'zining kobiliyati va kuchini to'g'ri baxolamay turib, murakkab xayotiy masalalarni hal hilishga 
urinadi, ammo fikr yuritish qobiliyati yuzaki bo'lganligi sababli kundalik hayotida qator kamchiliklarga 
yo'l qo'yadi. Lekin u o'z xatosini tan olishdan ko'ra kattalar bilan baxslashishni afzal ko'radi. Tanqid 
qilgan kishilarni yoqtirmaydi, xar bir tanqid guyoki uni mensimaslik belgisi, atayin qilinayotgan ish 
bo'lib ko'rinadi. Buning natijasida o'smirning psixik faoliyatida salbiy o'zgarishlar yuzaga keladi. U 
mustaqil, o'zboshimchalik bilan ish tutishga urinadi, kattalarning maslaxatiga e'tibor bermaydi. Ayrim 
o'smirlar o'zining kattalar safiga ko'shilganligini namoyish qilish uchun turli xil odatlarga o'rgana 
boshlaydilar. Ota-onalar va pedagoglar o'smirlar bilan aloxida ishlab, ularning ko'nglini topishi va xatti 
–xarakatlarini o'z vaktida to'g'ri yo'lga solishlari lozim. O'smirlik yoshi dunyoqarash, e'tikod, prinsip, 
o'zligini anglash, baxolash kabilar shakllanadigan davr xisoblanadi. O'smir o'z faoliyatini muayyan 
prinsip, e'tikod va shaxsiy nuktai nazari asosida tashkil kila boshlaydi. Ular shaxsini tarkib topshirishda 
uning atrof muxitga, ijtimoiy xodisalarga, kishilarga munosabatini xisobga olish lozim. 
O'smirlik davri xususiyatlarini talkin kilgan P.I.Leventuev, D.B.Elkonin, T.V.Dragunovning 
ta'kidlashicha, o'g'il va kizlarning bu yoshda o'rtoqlari bilan munosabatlarga intilishi, tengdoshlari 
jamoasining xayotiga kizikishi yorkin namoyon bo'ladi. O'smirlarning jismoniy usishi va jinsiy yetilishi 
ularning psixikasida keskin o'zgarishlarni vujudga keltiradi. O'quv fanlarning ko'payishi, axborotlar. 
ma'lumotlar tarmog'ining kengayishi ularning fikr yuritishini shakllantiradi. 
O'smir o'quvchilar o'rganayotgan fan asoslari ularning mavxum tafakkurini o'stirishga qaratiladi. 
Ularning akliy faoliyati xususiyatlaridan biri - mavxum tafakkurining rivojlanishidir. Maktab ta'limini 
va mustakil bilim olish faoliyati ta'siri ostida o'smirda analitik-sintetik faoliyat jadal sur'at bilan 
rivojlana boshlaydi. 
O'smirning eng muxim xususiyatlardan yana biri mustakil fikrlash, aklning tanqidiyligi tez 
rivojlanishidir. Bu esa o'smirning akliy faoliyatida yangi davr boshlanganini bildiradi. Aklning 
tankidiyligi ayrim xollarda o'qituvchi bilan o'quvchi o'rtasida «anglashilmovchilik g' ovi»ni vujudga 
keltiradi. Aklning tankidiyligi o'smirning asosiy xususiyatlaridan biri bo'lib, o'zgalar muloxozasidan, 
darslikdan xato va kamchiliklar topishga, o'z gapida turib, ayrim fikrlarga kat'iy e'tikoz bildirishga 
urinib va baxslashishiga moyil bo'ladilar. 

---