O’simliklarning Kimyoviy Tarkibi Va Oziqlanishi reja: Suv O’simliklar quruq moddasi

4.Turli xil tuproqlarda haydalma qatlamidagi gumus umumiy azot, fosfor va kaliy miqdori.

Tuproq	Azot		Gumus	P205		K2O
			%
	%	Tonn		%	Tonna,	%	Tonna,
		a, ga			ga		ga
Chimli	0,02-	0,6-4	0,5-3	0,03-	0,9-3,6	0,5-2,5	15-17
podzol	0,13			0,12
Qora	0,2-	6,15	4-12	0,1-	3-9	2-3,5	60-75
tuproq	0,5			0,3
Bo’z	0,05-	1,5-	0,5-3	0,08-	1,6-6	2,5-3	75-90
tuproq	0,15	4,5		0,2

Bu tuproqlarda gumus miqdori:


Och tusli bo’z tuproq - 1-1,5% oddiy - 3-4,5% tuk tusli - 4-5% tuproqdagi umumiy azot bevosita gumusga, fosfor miqdoriga bog’’liq, organik moddalarga boy bo’lsa kaliy miqdorining asosiy tuproq mineral qismining mexaniq va mineralogik tarkibi bilan aniqlanadi.


Tuproqlarda N, P, K umumiy zahirasi ko’p, lekin oziq moddalarni asosiy qismi o’simliklarning bevosita o’zlashtirilishi mumkin bo’lgan holatda bo’ladi.


O’g’itlardan to’g’ri foydalanish uchun dala tajribalarini o’tkazish bilan bir vaqtda tuproq tarkibidagi harakatchan azot, fosfor va kaliy miqdorini aniqlash maqsadida agrokimyoviy analiz olib borish kerak.


SINOV SAVOLLARI:

1. 
   Tuproq havosi, eritmasi va qattiq fazalari tarkibi qanday va ular o’simlik hayoti uchun qanday ahamiyatga ega?
   

2.Respublikamizda uchraydigan tuproqlar va uning tarkibidagi chirindi miqdorini bilasizmi?

3. 
   Tuproqning mineral tarkibi nima va ular o’simliklarning oziq manbai sifatida qanday ahamiyatga ega?
   

3. 
   Tuproq havosi nima?
   

5. 
   Tuproqda suvda eruvchan tuzlarning miqdori, necha % bo’lganda o’simlik nobud bo’ladi?
   

6. 
   Tuproqlarning haydalma qatlamida har yili necha tonnagacha organik modda minerallashadi?
   
7. 
   Gumus nima?
   

6. 
   O’zbekistonda tarqalgan asosiy tuproq tiplarining agrokimyoviy xossalarini bilasizmi?
   

6. 
   Tuproqdagi umumiy azot, fosfor va kaliylarning miqdori qanday?
   

6. 
   Tuproqning qattiq fazasi necha qismdan iborat?
   

6. 
   Chirindi asosan qachon ko’payadi, parchalanadi va gektariga necha kg azot to’planadi?
   

6. 
   Chirindi asosan qachon ko’payadi?
   

13. 100-120 kg azot 1ga ga to’planishi uchun necha tonna


organik modda minerallashuvi kerak?

14. 
    Qanday holatda tuproq havosi tarkibida SO₂ ko’payib ketadi?
    

Test savollari.

1. 
   Tuproq havosida karbonat angidrid (SO₂) necha % tashqil qiladi?
   

A. 0,3-1%	S. 0,2-1,2%	E.0,3-6%
V. 1-1,5%	D. 2-3%

2. 
   Atmosfera havosida SO₂ necha % atrofida bo’ladi?
   

A.	0,03%	S. 0,01%	E.0,06%
V. 0,05%		D. 0,3%

3. 
   Tuproq havosidagi kislorodni miqdori necha %dan kam bo’lsa, o’simlik nobud bo’ladi?
   

A. 8-12%	S. 7-10%	E. 4-6%
V. 5%	D. 8-11%

4. 
   Tuproqning qattik qismini mineral qismi necha % ni tashqil qiladi?
   

A. 90-99%	S. 50-70%	E. 89-96%
V. 60-70%	D. 85-90%

5. 
   Tuproqning 0-30 sm qatlamida har yili gektar hisobiga, necha kg organik modda minerallashadi?
   

A. 0,6-1000	V. 0,5-1,5 t	D. 0,4-0,7 kg
kg	S. 0,3-0,8 kg	E. 0,5-1,5 kg

6. 
   Bo’z tuproqlarning 0-30 sm qatlamida qancha, % yalpi kaliy saqlanadi?
   

A. 4-5,	S. 6-7,	E. 5-6.
V. 2-3,	D. 1-2,

7. 
   Bo’z tuproqlarning haydalma qatlamida gumus necha % bo’ladi?
   

A. 0,5-3	S. 1-1,5	E. 0,3-4
V. 0,8-4	D. 0,6-1,9

ADBIYOTLAR: 1, 2, 3, 5, 8.
6-MAVZU: O’SIMLIKLAR OZIQLANISHIDA TUPROQ


SINGDIRISH QOBILIYATLARINI O’RGANISH.


REJA:


1.Biologik singdirish hususiyati.
2.Mexaniq singdirish hususiyati


3.Fizik singdirish hususiyati.
4.Ximiyaviy singdirish hususiyati


5.Fizik-ximik yoki almashinadigan singdirish hususiyati. O’simlikning oziqlanishida va erga solingan o’g’itlarning


o’zgarishida tuproqning singdirish hususiyatlari katta rol o’ynaydi. Tuproqning singdirish hususiyati deganda, tuproqning o’zi orqali o’tkazadigan eritmasi turli xil moddalarni singdirish ularni ushlab qolish hususiyati tushuniladi.


1. Biologik singdirish hususiyati O’simliklar va tuproq,mikroorganizmlarning hayot faoliyati bilan bog’’liq bo’lib, ular tuproq eritmasidan mineral oziqlanish uchun kerakli bo’lgan elementlarni tanlab singdiradi va o’z tanasida organik birikmalariga aylantiradi, shu bilan ularni tuproqdan yuvilib ketishidan saqlaydi. O’simlik va mikroorganizmlar nobud
bo’lganidan keyin ular asta-sekin minerallashib boradi va ularning tarkibidagi oziq elementlari o’simliklar tomonidan o’zlashtirilishi


mumkin bo’lgan holatda aylanadi. Tuproqdagi organik moddalarning minerallishishi bilan bir vaqtda yengil


o’zlashtiriladigan mineral holatdagi azot va boshqa oziq
elementlarning, shuningdek tuproqqa mikroorganizmlari


tomonidan tushgan o’g’itlarning o’zlashtirilishi va ularning organik holatga aylantirish jarayoni boradi.


Biologik singdirish intinsivligi tuproq aeratsiyasiga, tuproq namligiga uning boshqa xossalariga tuproqdagi geterotrof mikroorganizmlar uchun oziq va energiya manbai hisoblangan


organik moddalarning miqdori hamda tarkibiga bog’’liq bo’ladi. S.N.Mishustin ma’lumotiga ko’ra mikroorganizmlar tanasi da 1


ga erda 125 kg N 40 kg P 205 va 25 kg K 20 mavjud. Biologik singdirish natijasida 20-40 ammiak, kamroq ( ya’ni 10-20%) miqdorida nitratli o’g’itlar organik holatda mustahkamlanadi.


2.Ariq va yomg’ir suvlari orqali oqib kelib loyqa va suvda erigan har xil mineral moddalarning tuproq qatlamining quyi qismida singib ushlanib qolish hodisasi mexaniq singdirish deb ataladi.


Mexaniq singdirish tuproqning fizik mexaniq holatiga, ya’ni g’ovak va zichlik darajasi hamda strukturasiga bog’liq. Tuproqning mehnik singdirishini tuproqdagi loyqa zarrachalari va yerga solingan suvda erimaydigan o’g’itlarning qanchaliq ushlanib qolishi va taqsimlanishi shu bilan izohlash mumkin.


3.Tuproqda amalga oshiradigan fizik singdirish suvda erigan


turli xil moddalar , mikroorganizmlar, gaz, bug’ kabilarning tuproqdagi mayda zarrachalar sirt yuzi energiyasi ta’sirida ushlanib qolish hodisasidir. Fizik singdirish serchirindi (unumdor) qumoq og’ir tuproqlarda unumsiz engil tuproqlarga nisbatan


kuchliroq bo’ladi.


Gaz holatiga fizik singdirish yo’li bilan tuproq yuzasiga bir qator moddalar va azotli birikmalar singdiriladi. Fizik singdirish


yo’li tufayli azotli birikmalarda ammiak tuproqqa singdiriladi, ammo nitrat kabi azotli moddalarni tuproq o’zida ushlab qolmaydi.


4.Kimyoviy singdirish hususiyati tuproqdagi ayrim eruvchan


tuzlarning o’zaro kimyoviy reaktsiyalarga kiritishi natijasida suvda erimaydigan birikmalarning hosil bo’lishi va u birikmaning qatlamlarida ushlanib qolish hususiyati.
Kimyoviy singdirish anionlar (SO₄^2-,PO₄^3-,CO₃^2-) va kationlarning (Ca²⁺, Mg²⁺,NH₄⁺, Al³⁺, K⁺, Fe³⁺) o’zaro birikib suvda qiyin eriydigan tuzlar hosil bo’ladi. Tarkibida singdirilgan holatda ko’plab Ca²⁺ va Mg²⁺ saqlaydigan asoslar bilan to’yingan va tuproq eritmasida kaltsiy biokarbonat bo’lgan tuproqlarda fosforning kimyoviy kuchsiz eruvchan 2 va 3 kaltsiy fosfatlarning CaHPO₄ va Ca₃(PO₄)₂ hosil bo’lishi bilan boradi.