|
O'simliklarda organik moddalarning hosil bo'lishi
Reja:
Kirish
Organik moddalar hosil bo'lishi
Olimlarnin tajribalari
Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish
Quruqlikda ham, okeanda ham organik moddalarning paydo bo’lishi yashil o’simliklarning xlorofilliga quyosh nurining ta’siridan boshlanadi. U yetib boradigan har million foton uchun geografik konvert, 100 dan ortiq bo’lmagan oziq-ovqat ishlab chiqarishga ketadi. Ulardan 60 tasini quruqlikdagi oʻsimliklar, 40 tasini okean fitoplanktonlari isteʼmol qiladi. Yorug’likning bu qismi sayyorani organik moddalar bilan ta’minlaydi. Fotosintez 3 dan 35 ° C gacha bo’lgan issiqlik oralig’ida sodir bo’ladi. Zamonaviy iqlim sharoitida o’simliklar quruqlikda 133,4 million km 2 ni egallaydi. Hududning qolgan qismi muzliklar, suv omborlari, binolar va toshli sirtlarga to’g’ri keladi. Yer rivojlanishining hozirgi bosqichida biosferaning kontinental va okeanik qismlari har xil. Okeanda baland o’simliklar deyarli yo’q. Pastki qismida o’simliklar o’sadigan qirg’oqning maydoni okean tubining umumiy maydonining atigi 2% ni tashkil qiladi. Okeandagi hayotning asosini mikroskopik fitoplankton suvo’tlar va mikroskopik zooplankton o’t o’simliklari tashkil etadi. Ikkalasi ham suvda juda tarqalgan, hayotning kontsentratsiyasi quruqlikka qaraganda yuz minglab marta kamroq. Okean biomassasining oldingi ortiqcha baholari qayta ko’rib chiqildi. Yangi hisob-kitoblarga ko’ra, u quruqlikdagiga qaraganda umumiy massada 525 baravar kam. V. G. Bogorov (1969) va A. M. Ryabchikov (1972) ma’lumotlariga ko’ra, Yerdagi biomassaning yillik mahsuldorligi 177 milliard tonna quruq moddani tashkil etadi, shundan 122 milliard tonna quruqlik o’simliklari va 55 milliard tonna dengiz fitoplanktonidan olinadi. Dengizdagi biomassa hajmi quruqlikdagiga qaraganda ancha kam boʻlsa-da, unumdorligi materikga nisbatan 328 marta yuqori (A. M. Ryabchikov), bu suvoʻtlar avlodlarining tez almashinishi bilan izohlanadi[3].
Fotosintez energiya to’planishining juda mukammal shakli bo’lib, uning miqdori 12,6-10 21 J (3-1021 kal) bilan ifodalanadi. Bu energiya har yili Yerda taxminan 5,8-10 11 tonna organik moddalar hosil qiladi, shu jumladan quruqlikda 3,1 ∙ 10 10 tonna. Shulardan oʻrmonlar 2,04-10 10 , dasht, botqoq va oʻtloqlar 0,38-10 10, choʻllar 0,1 ∙ 10 10 va madaniy oʻsimliklar 0,58-10 10 t (Kovla, 1971). Paxta maydonidagi 1 g tuproqda 50-100 ming mikroorganizmlar bo‘lib, bu gektariga bir necha tonnani tashkil etadi (Kovda, 1969). Bir gektarda ba’zi tuproqlarda 10 milliardgacha yumaloq chuvalchanglar, 3 milliongacha yomg‘ir chuvalchanglari va 20 million hasharotlar mavjud. Geterotrof gipotezaning asosiy farazlaridan biri shundaki, hayotning paydo bo’lishidan oldin organik molekulalarning to’planishi sodir bo’lgan. Bugun biz uglerod va vodorodni o’z ichiga olgan barcha molekulalarni organik molekulalar deb ataymiz. Biz molekulalarni organik deb ham ataymiz, chunki dastlab bunday turdagi birikmalar faqat tirik organizmlar tomonidan sintezlanishi mumkin deb hisoblangan.
[2]Туракулов Ё.Х. Умумий биохимия. -Тошкент: Узбекистон, 1996.-478
Biroq, 1828 yilda. Kimyogarlar noorganik moddalardan karbamid sintez qilishni o’rgandilar. Karbamid organik birikma bo’lib, ko’plab hayvonlarning siydigi bilan chiqariladi. Laboratoriyada sintez qilinmaguncha, tirik organizmlar karbamidning yagona manbai hisoblangan. Kimyogarlar tomonidan organik birikmalar olingan laboratoriya sharoitlari, ehtimol, ma’lum darajada er yuzidagi atrof-muhit sharoitlariga taqlid qiladi. Erta davr uning mavjudligi. Bu shartlar, geterotrofik gipoteza mualliflarining fikricha, kislorod, vodorod, azot va uglerod atomlaridan organik birikmalar hosil bo‘lishiga olib kelishi mumkin. Laureat Nobel mukofoti Chikago universitetida ishlagan Garold Urey Yerdagi kimyoviy birikmalar mavjudligining dastlabki davridagi evolyutsiya bilan qiziqdi. U bu muammoni shogirdlaridan biri Stenli Miller bilan muhokama qildi. 1953 yil may oyida Miller “Erda dastlabki davrda mavjud bo’lgan sharoitlarga o’xshash sharoitlarda aminokislotalarning hosil bo’lishi” sarlavhali maqolasini e’lon qildi, unda u A.I. Oparin birinchi marta hayotning asosi – organik birikmalar Yer atmosferasida karbonat angidrid, azot, kislorod va suv emas, balki metan, ammiak, suv va vodorod mavjud bo’lgan davrda hosil bo’lgan degan fikrni bildirdi. Yaqinda bu g’oya Urey va Bernal robotlarida tasdiqlandi. Bu gipotezani tekshirish uchun CH4, NH3, H2O va H2 gazlari aralashmasi maxsus ishlab chiqilgan qurilmada quvurlar tizimidan o’tkazildi va ma’lum bir vaqtda elektr razryad hosil qilindi. Olingan aralashmada aminokislotalarning tarkibi aniqlandi
Miller tomonidan ishlab chiqilgan, metan, vodorod va ammiak bilan to’ldirilgan havo o’tkazmaydigan qurilmada elektr razryad o’tkazildi. Suv bug’I qurilmaning asosiy qismi bilan bog’liq bo’lgan maxsus qurilmadan kelgan. Qurilmadan o’tadigan bug ‘sovib, yomg’ir shaklida quyuqlashgan. Shunday qilib, ibtidoiy Yer atmosferasida mavjud bo’lgan sharoitlar laboratoriyada juda aniq takrorlangan. Bularga issiqlik, yomg’ir va yorug’likning qisqa chaqnashlari kiradi. Bir hafta o’tgach, Miller eksperimental sharoitda bo’lgan gazni tahlil qildi. U ilgari hosil bo’lgan rangsiz suyuqlik qizil rangga aylanganini aniqladi. Kimyoviy tahlil shuni ko’rsatdiki, suyuqlikda tajriba boshida mavjud bo’lmagan ba’zi birikmalar paydo bo’ldi. Ayrim gaz molekulalarining atomlari qayta birlashtirilib, yangi va murakkabroq molekulalar – organik molekulalarni hosil qiladi. Suyuqlikda topilgan birikmalarni tahlil qilib, Miller u erda aminokislotalar deb nomlanuvchi organik molekulalar hosil bo’lishini aniqladi. Aminokislotalar uglerod, vodorod, kislorod va azot atomlaridan tashkil topgan. Har bir uglerod atomi boshqa atomlar bilan to’rtta kimyoviy bog’lanishga qodir. Millerning tajribalari shuni ko’rsatadiki, xuddi shunday jarayonlar Yer atmosferasida uning mavjudligining dastlabki davrida sodir bo’lishi mumkin. Ushbu tajribalar geterotrof gipotezaning muhim tasdig’I edi.
[1[Имомалиев Э. Усимликлар биохимияси. -Тошкент: Укитувчи, 380.-б.
Foydalanilgan adabiyotlar:
Имомалиев Э. Усимликлар биохимияси. -Тошкент: Укитувчи, 380.-б.
Туракулов Ё.Х. Умумий биохимия. -Тошкент: Узбекистон, 1996.-478
https://schoolperspektiva.ru/uz/svobodnaya-tema/obrazovanie-organicheskih-veshchestv-v-zelenyh-rasteniyah-okislenie/
Do'stlaringiz bilan baham: |
