O’simliklar fiziologiyasi

 
 
 
CH
3
CH
3
OH 
COOH 
O 
CH
3 
Abssizin kislota (ABK) o’sishni to’xtatuvchi tabiiy birikma bo’lib, boshqa o’sishni boshqaruvchi
fitogormanlar (auksinlar, gibberellinlar va sitokininlar) kabi o’simlikda hosil bo’ladi, butun tanaga 

---

O’simliklar fiziologiyasi
146 
tarqaladi va juda oz miqdorda ta’sir etadi. Shuning uchun ham abssiz kislotasi - o’sishni to’xtatuvchi 
garmonlar deb atalgan (C
15
H
20 
O
4
). 
Mevalarning pishishini, barglarning qarishini tezlashtiradi, o’simliklarga noqulay sharoit omillari 
(ayniqsa suv yetmaganda) ta’sir etganda ABK tez to’planadi va og’izchalarning yopilishi, transpirasiya 
tezligining pasayishiga sabab bo’ladi. Umuman bu garmonlar (ABK) o’stiruvchi moddalarning 
(auksinlar, sitokinlar va gibberellinlar) antogonistlari hisoblanadi.
Etilen.
Etilen ham o’simliklarda hosil bo’ladigan tabiiy birikmadir. Etilenning (CH
2
=CH
2
) 
fiziologik ta’sirini birinchi marta 1901 yilda D.N.Nelyubov yozgan edi. Keyinchalik Y.V.Rakitin tabiiy 
etilenning o’simliklardagi fiziologik ahamiyatini har tomonlama o’rganib, u mevalarning pishishida 
ishtirok etadigan gormon, degan fikrni ilgari surdi.
Etilen mevalarning pishishini, meva va barglarning to’kilishini tezlashtiradi, poya hamda 
ildizlarning o’sishini to’xtatadi. Hujayralarning bo’linish va cho’zilish fazalarining faolligini so’saytiradi, 
umuman qarish jarayonlarini jadallashtiradi. Chunki u asosan qariyotgan barglarda va mevalarda ko’p 
sintezlanadi.
Fiziologik faol sun’iy moddalar.
Qishloq xo‘jaligi amaliyotida o‘simliklarni o‘stiruvchi sintetik 
moddalarni 
qo‘llash, 
o‘tgan 
asrning 
40-yillaridan 
boshlangan. 
Ushbu 
moddalarning 
o‘simlikshunoslikdagi tutgan o‘rni yildan-yilga kengayib bormoqda. Ayniqsa ularning donchilik va meva 
yetishtirishdagi ahamiyati juda katta. Sintetik moddalarni qo‘llash tufayli olingan iqtisodiy foyda ushbu 
fiziologik faol moddalarni o‘rganish uchun ketgan xarajatdan minglarcha yuqoridir. Qishloq xo’jaligida 
fiziologik faol moddalarning sun’iy shakllaridan foydalanish yildan yilga oshmoqda. Ular asosan bir 
necha yo’nalishda: 1) o’sish va rivojlanishni tezlashtirish, 2) o’sishni to’xtatish va pishishni tezlatish, 3) 
begona o’tlarga qarshi kurashishda ishlatish.