O‘rta Osiyoning qadimgi aholisi to‘g‘risida “Avesto” va Axamoniylar manbalari

Qadimgi Turkiy yozuv. Oromiy yozuvi asosida turkiy yozuv ham kashf etilgan. Osiyo va Evropa mintaqalarida 300 ga yaqin bu turdagi yozuv topilgan. Dastlab Enisey va O‘rxo‘n daryolari havzalaridan topilib, belgilari runiy shaklida “ O‘rxo‘n – enisey runiy” yozuvi nomini oldi. 38 ta harfdan iborat qoyatosh, qabr toshlar, metall idish, sopol, yog‘och va tangalarda uchraydi. Uning eng yirik yodgorligi “ Irq bitigi” ( Folbinlik kitobchasi ) bo‘lib, u qariyb 100 sahifadan iborat. YAna Bilka xoqon, Qultegin, O‘ngun yozuvi, Tunyuquq, Muyinchura, Qulichuralar, bo‘lib, bu yozuvning paydo bo‘lishi Mil, avv.I ming yillikka to‘g‘ri keladi. Ilk o‘rta asrlarda faqat turkiy talaffuz Don, Kuban, Sirdaryo, Tolos, yuqori va o‘rta Eniseyning boshlanish qismlari aholisini birlashtirib turgan.
“Noma’lum yozuv” 1954 yili fransuz arxeologi A.Marik idish parchasida ilk bor bu yozuv namunasini topdi. 1966 yili G.A.Pugachenkova Xolchayondan ham topdi, lekin ular o‘qilmay qoldi. Dashti Navur (Afg‘oniston) qoyatosh yozuvini J.Fyusmon er. avv. I asrga oid kxaroshta, yunoncha, boxtariycha va noma’lum tilda yozilgan deb, ular o‘ngdan chapga qarab yozilgan Surx – Kotal, Xolchayon yozuvlari bilan bir degan xulosaga kelgan. 1972 yili K.Akishev mashkur “Issiq” qo‘rg‘onida kumush kosaga yozilgan Mil. avv. IV- III asrga tegishli yozuvni “noma’lum yozuv” sirasiga qo‘shdi. Bu yozuv mil. avv III asrdan kam emas deb sanasi belgilandi. Xotinrabot, Qoratepa, Fayoztepa, To‘qqiztepa, Kampirtepa, Oyxonumlardan ham topilgan. Bu yozuvni e. V Rtveladze yuechji qabilalari; V.A Livshis esa saklar bilan bog‘laydi. A.S Omonjo‘lov, A. Asqarov, e. V Rtveladzelar hozirgi kunda uni qadimgi turkiy yozuvi ekanligiga shubha qilishmaydi. Bu yozuvning tarqalish mintaqasi Ettisuv, Hindiqush, SHimoliy Avg‘oniston, SHarqiy Turkmanistongacha hisoblanadi. (mil. avv. III milodiy VIII asrlar xronologik chegarasi).