O‘rta maxsus ta’lim vazirligi begzod Xodjayev, Abdushukur Choriyev, Zuxra Saliyeva

Tadqiqot obyekti va predmetini aniqlashda yo‘l qo‘yiladigan tipik 
xatoliklar.
Pedagogik tadqiqotlar obyekti va predmetini aniqlashda yo‘l 
qo‘yiladigan maxsus va tipik kamchiliklari: 
-
pedagogik tadqiqotda obyekt yaxlitlik, lekin ma’lum qamrovni ko‘zda 
tutilgan holda belgilanadi. Tadqiqot predmeti – bu obyektni o‘rganishning o‘ziga 
xos jihati, ma’lum bir qamrov diorasi, “loyihasi” bo‘lib, ilmiy izlanishning aniq 
doirasi va yo‘nalishini taqozo etadi; 
-
tadqiqot predmetining metodologik jihatdan to‘g‘ri belgilanganligi faqat 
muammoning nazariy tahlili va mos kelishi, tadqiqotning konseptual asoslarini 
ishlab chiqilganligi bilan bevosita bog‘liqdir; 
-
bitta obyekt turli jihatlar bilan bog‘liqlikda o‘rganilishi mumkin; 
-
“Tadqiqot obyekti” va “tadqiqotning obyekt sohasi” tushunchalarini 
farqlash lozim. Bir muammo maydoni doirasida tadqiqotning ko‘plab obyektlarini 
shakllantirish mumkin; 
-
tadqiqot predmeti va obyekti o‘rtasidagi vakuumning mavjudligi. 
Ko‘pincha obyekt yoki predmet psixologiya, pedagogik psixologiya sohasi bilan 
bog‘liqlikda aniqlashtiriladi (“... ko‘nikmlarini rivojlantirish” yoki “Kichik maktab 
yoshidagi o‘quvchilarning intellektual qobiliyatini rivojlantirish”). Rivojlanish 
individ pisxikasi bilan bog‘lik bo‘lib, uni tashxis etish – psixologiya va pedagogik 
psixologiyaning tadqiqot predmetini tashkil etadi. Pedagogika shaxsni 
rivojlantirish mazmuni, shakl, metod va vositalarini tadqiq etadi. Masalan, falsafal 
doktori 
dissertatsiya 
mavzusi 
“O‘quvchilarida 
mustaqil 
fikrlashni 
shakllantirishning didaktik asoslarini takomillashtirish” tarzida tanlansa, 
pedagogika fanlari bo‘yicha ilmiy darjaga talabgor albatta, masalaning didaktik 
shart-sharoitlari – omillari, mazmuni, shakl, metod va vositalari, amaliy-
texnologik tizimini tadqiq etishi talab etiladi; 

---

101 
-
tadqiqot predmetini “jarayon” sifatida belgilanishi (masalan, tadqiqot 
predmeti – o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini shakllantirish jarayoni). Mazkur 
holatda jarayon obyektiv tavsifga ega. Muallif tadqiqot obyektini emas, balki 
predmetini aniqlashtirgan. Qachonki tadqiqot predmeti tadqiqotchining subyektiv 
nuqtai nazari obyektga nisbatan aniq belgilab olingan bo‘lsa, “jarayon” sifatida 
aniqlashtirilishi mumkin. E.V.Berejnovaning tadqiqot ishi obyekti “pedagogika 
oliy ta’lim muassasasi talabalarini kasbiy tayyorlash jarayoni”, tadqiqot predmeti 
esa, “kasbiy tayyorgarlik jarayonida talabalarda metodologik madaniyatni 
shakllantirish” tarzida belgilangan. Ana shu tarzda tadqiqot obyekti ham, 
predmeti ham jarayon sifatida aniqlashtirilgan. SHuning bilan birga, tadqiqot 
predmetida muallifning tadqiqotga doir subyektiv yondashuvini aks ettiruvchi 
aniq jihat o‘z ifodasini topgan; 
-
tadqiqot obyekti yoki predmetini “... ning nazariy asoslari” tarzida 
belgilash. Muallif nazariy asoslarni mustaqil ravishda tadqiqot jarayonida 
aniqlashtiradi. Mazkur holat pedagogik ta’limotlar tarixida tadqiqot natijasi bo‘lib 
xizmat qilishi mumkin;
-
“Predmetning obyektning tarkibiy qismi sifatida” belgilanishi. 
V.V.Kraevskiyning fikricha, tadqiqot obyekti va predmetini aniqlashtirishda eng 
keng tarqalgan kamchilik bu predmetni obyektning bir qismi sifatida qabul 
qilinishidir (masalan, tadqiqot obyekti – “maktab tarbiya tizimi”; predmet – 
“maktab tarbiya tizimining didaktik yo‘nalishi”).