O’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

Quyosh fotosferasi: donadorlik va mash’allar

Asosan ko’zning ko’rish chegarasida yotuvchi to’lqin uzunligidagi nurlarni chiqaruvchi Quyosh atmosferasining ostki qatlami fotosfera deb ataladi. Fotosfera teleskoplar yordamida kuzatilganda, u oddiy ko’z bilan kuzatiladigan ravshan disqdan katta farq qiladi. Yirik teleskoplar yordamida olingan Quyosh tasvirida ko’zga yaqqol tashlanadigan narsa, uning sirtidagi asarlari uyasini eslatuvchi donadorlikdir (60-rasm). Bunday donadorlik fanda granulasiya deb ataladi («granula» - mayda dona demakdir). Keyingi yillarda donardorlikning aniq rasmlari mahsus ballonlar yordamida stratosferaga uchirilgan Quyosh teleskoplari yordamida olindi. Bu rasmlar yordamida granulalarning ravshanligi, «yashash» davri va spektral o’rganishga doir ko’p yangi ma’lumotlar olindi. Granulalarning o’rtacha kattaligi 500 kilometrcha bo’lib, aslida 200 kilometrdan 700-800 kilometrgacha kattalikdagilari uchraydi.

Fotosfera granulalardan tashqari zanjirsimon shu’lali sohalar ham teleskoplarda hosil bo’lgan Quyosh tasvirida ko’zga tashlanadi (61-rasm). Bunday sohalar ma’allar deb ataladi. Mash’alar, asosan, Quyosh dog’lari bilan birgaliqda uchraydi.

Mash’allar faqat Quyosh diskining chekkalarida bo’lib, uning markaziy qismida ko’rinmaydi. Bundan chiqadigan hulosa shuki, mash’allar yuqori qismi fotosferaga nisbatan ravshanroq bo’lib, ostki qismi fotosferadan sovuqroq bo’lgan ob’ektlardir. Mash’allarning yuqori qismida kuzatiladigan ravshanlik, undagi harorat fotosferanikiga nisbatan 100-200 gradusga issiqroq ekanligidan darak beradi. Mash’allar nihoyatda ulkanligi bilan e’tiborni jalb etadi. Ayrim mash’allar egallagan maydon - ko’ndalangiga- bir necha yuz ming kilometrgacha yetadi.