O’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

Astronomiyada uzunlik o’lchash birliklari .

Quyosh sistemasi jismlarining o’lchamlarini aniqlash.

Yerning radiusini hisoblash usullari.


Tayanch so’z va iboralar:

Xalqaro sistema , maxsus birliklar, Quyoshdan yergacha o’rtacha masofa, astronomik birlik, kometalar, yorug’lik yili , yorug’lik tezligi, parallaks, sekund, yillik parallaksi, parsen, Quyosh sistemasi, yulduzlar , galaktikalar, planeta radiusi, Yerning radiusi.
Astronomiyada uzunlik o’lchash birliklari .

Astronomiya uzunlikni xalqaro sistemada qabul qilingan birlikda (metrlarda) ifodalash har doim ham qulay bo’lmay , katta qiyinchiliklar bilan kechadi . Shuning uchun ham astronomiyada uzunlik , uning mavjud birliklaridan tashqari yana quyidagi maxsus birliklar bilan ham o’lchanadi :

1. Astronomik birlik (a.b.) – Quyoshdan yergacha bo’lgan o’rtacha masofa 149,6 million kilometrga teng. Bu birlikdan asosan , Quyosh sistemasidagi osmon jismlarigacha (planetalar , kometalar ,Oy va boshqalar) bo’lgan masofalarni ifodalashda foydalaniladi.

2. Yorug’lik yili (yo.y) –yorug’likning bir yilda o’tgan yo’li bilan xarakterlanadi . Bunday uzunlikni kilometrlarda ifodalash uchun bir yilda qancha sekund borligi topilib , so’ng’ra uni yorug’lik tezligiga (3 10⁵km/s) ko’paytiriladi . Ma’lumki, 1 yildagi sekundlarning miqdori 365,2422 24 3600 s bo’ladi . Bu yerda 365,2422 bir yildagi kunlarning sonini, 24 – bir kundagi saotlar sonini , 3600 esa har saotdagi sekundlar sonini bildiradi . Bu sonlarni o’z-aro ko’paytirib ,1 yorug’lik yili (1yo.y.) 149,6 mln km ga bo’lsak ,1 yo.y. ning astronomik birlikdagi qiymatini topamiz . U 63240 a.b ga teng chiqadi .

3. Parsek (pk) – parallaks va sekund so’zlaridan olingan bo’lib yirik parallaksi (VIII, 7-§) 1 ga teng bo’lgan yoritgichgacha masofani ifodalaydi :
1pk = 3,26 yo.y. =206265 a.b. = 30,86 10¹²km
Odatda , uzunlikning yorug’lik yili parsek , kiloparsek (1000 pk) va megaparsek (Mpk = 10⁶ pk) birliklari , Quyosh sistemasidan tashqaridagi osmon jismlarigacha (yulduzlar , yulduz to’dalari , tumanliklar va hokazo) masofalarni , shuningdek, tashqi gallaktikalar , galaktik to’dalarning o’lchamlarini va ularning orasidagi masofalarni o’lchashda ishlatiladi.