O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

59-mashq. H. Solihovaning «E’tirof» she’ridan olingan parchani ifodali o‘qing, tagiga chizilgan unli va undosh tovushlarni tahlil qiling.

Shu kunlarda keng jahonda oqib keldi e’tirof,

Istiqlolning jamoliga boqib keldi e’tirof.
Turkistonning peshonasin o‘pib keldi e’tirof,
Oltin boshli bu xalqni topib keldi e’tirof.
To‘marisning mardligi ham bugun bo‘ldi e’tirof,
Oftobingdan darig‘ tutma Turkistonni, e’tirof.
Ming yillarning duolari seni endi qo‘llasin,
Turkistonning tojisidir O‘zbekiston e’tirof.


60-mashq. Uyga vazifa. «Vatan ostonadan boshlanadi», «Ona — ulug‘ zot» mavzularining biri bo‘yicha ijodiy insho yozing.


Savollar

1. Tovush deb nimaga aytiladi?

2. Fonema nima?
3. Tovushlar ketma-ketligi deganda nimani tushunasiz?
12-dars. FONEMALAR TASNIFI


Darsning maqsadi:
a) ilmiy maqsad: o‘quvchilarning ongida fonemalarning turlari yuzasidan bilim va malakalar hosil qilish;
b) o‘quvchilarni faktlarni bir-biriga taqqoslash va ulardan kerakli xulosalar chiqara bilish ruhida tarbiyalash.


Topshiriq. «Aql ulug‘likka, aqlsizlik esa tubanlikka yetaklaydi» maqolidagi tovushlarni bir-biriga solishtirib ko‘ring va ularni umumiy jihatlariga ko‘ra guruhlang.


B va a fonemalarini bir-biriga solishtirsangiz, ular bir qator belgilari bilan farqlanganini ko‘rasiz. Birinchidan, b fonemasini talaffuz etganda o‘pkadan chiqayotgan havo oqimi labning labga tegishidan hosil bo‘lgan to‘siqqa urilib, uni yorib portlab chiqadi. A fonemasini talaffuz qilayotganda esa o‘pkadan chiqayotgan havo hech yerda to‘siqqa uchramaydi. Demak, fonemalar o‘rtasidagi birinchi farqlanish to‘siqqa uchrash-uchramaslik belgisi ekan.
Ikkinchidan, b fonemasini talaffuz qilganingizda shovqinga ovoz qo‘shiladi. A fonemasi esa faqat ovozdan iborat. Ko‘rinadiki, b va a lar o‘rtasidagi ikkinchi farqlovchi belgi shovqin belgisidir. Bu belgi b da bor, a da yo‘q.
Uchinchidan, a so‘z ichida kelib, bo‘g‘in hosil qiladi. B esa bunday xususiyatga ega emas. Demak, fonemalarni farqlash uchun xizmat qiladi­gan belgilardan yana biri bo‘g‘in hosil qilish-qilmaslik belgisidir.
Yuqorida sanab o‘tgan belgilarga ko‘ra fonemalar ikki katta guruhga bo‘linadi: