O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

Qissadan hissa chiqarish uchun savol:
1. Nega novvoy «puli bo‘la turib, tashlab ketmagan» odamga Xudodan jazo so‘ramadi?


182-mashq. Bo‘sh vaqtingizda quyidagilardan so‘z o‘yini tuzing. Ochiq qolgan joylarga harflar qo‘yib, so‘zlar hosil qiling va ularni qatnashtirib, qo‘shma gapli matn tuzing.
32-dars. QO‘SHMA GAP QISMLARINI BOG‘LOVCHI
VOSIТALAR VA QO‘SHMA GAP ТURLARI


Bog‘langan qo‘shma gap


Dars maqsadi: Тalabalar ongidagi o‘rta umumiy ta’limda olgan bilim va ko‘nikmalarni mustahkamlash, nutqda qo‘shma gaplardan foydalanish malakasini kuchaytirish.
R E J A:

1. Qo‘shma gap qismlarini bog‘lovchi vositalar haqida umumiy ma’lumot.

2. Ohang yordamida bog‘lanish.
3. Тeng bog‘lovchilar yordamida bog‘lanish.
4. Ergashtiruvchi bog‘lovchilar yordamida bog‘lanish


1-topshiriq. Quyida berilgan bo‘sh kataklarga muvofiq keladigan gaplarni qo‘yib ko‘chiring. Bu gaplarning qanday bog‘lovchilar bilan bog‘langanini va buning sababini ayting.

1) 1 va 2 3) 1 2

2) 1 2
ammo,

lekin,
biroq.

4) 1 2 5) 1 , 2

shuning
uchun,

shu sabab,
shu bois


2-topshiriq. Berilgan gaplardagi nuqtalar o‘rniga va, go‘yo, shuning uchun bog‘lovchilarini qo‘ying. Bog‘lovchi­lar­ning o‘zgarishi qanday qo‘shma gaplarni hosil qilayotganini ayting.
Bahor keldi... yasandi dunyo.

Qo‘shma gap tarkibidagi sodda gaplar o‘zaro quyidagi gram­matik vositalar yordamida bog‘lanadi:

1. Bog‘lovchilar: a) teng bog‘lovchilar (va, hamda; ammo, lekin, biroq; yo, yo... yo, dam... dam... va boshq.); b) ergashtiruvchi bog‘lovchilar (shuning uchun, chunki,-ki va boshq.)
2. Bog‘lovchi vazifasidagi bo‘lsa, esa so‘zlari va -u (-yu),-da yuklamalari.
3. Ohang: Qor yog‘di — rizq yog‘di.


Juda muhim. Qo‘shma gap tarkibidagi sodda gaplarning o‘zaro qanday bog‘lovchi vositalar yordamida grammatik bog‘lanishga ko‘ra qo‘shma gaplar uch guruhga bo‘linadi:
1. Bog‘langan qo‘shma gaplar qismlari teng bog‘lovchilar: bo‘l­sa, esa so‘zlari, -y(u), -da yuklamalari yordamida bog‘­la­nadi.
2. Ergash gapli qo‘shma gaplar qismlari ergashtiruvchi bog‘lovchilar yordamida bog‘lanadi.
3. Bog‘lovchisiz qo‘shma gaplar qismlari ohang yordamida bog‘lanadi.
Qismlari teng bog‘lovchilar, bo‘lsa, esa so‘zlari -y(u), -da yukla­malari yordamida bog‘langan qo‘shma gaplar bog‘langan qo‘shma gap hisoblanadi.