O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

O‘ylang: Ega bilan kesim orasiga nima uchun tire qo‘yilishini tushuntiring.
Тayanch tushunchalar: moslashuv, kesimlik shakllari, ot kesim, fe’l kesim, sodda ot kesim, murakkab ot kesim, sodda fe’l kesim, murakkab fe’l kesim.
Quyidagi maqolni yod oling, uning ma’nosini izohlang, nima uchun tire qo‘yilganligini tushuntiring.
Тil — aql xazinasining qilichi, farosat — uning g‘ilofi.


69-mashq. Berilgan matndagi ega va kesimlarni aniqlang.

O‘G‘LIM, SENGA AYТAMAN

O‘g‘lonim, baxt va baxtiyorlikning soni ming bitta. Uning tusi ham turfa va sonsizdir. Darvoqe, baxtiyorlikning o‘zi nima? Uning eng sodda ta’rifi – qoniqish. Senga taalluqli bo‘lgan insonlar, muhit va ishlaringdan ko‘ngling to‘lishidir, ammo bu dunyoning hisob-kitobi juda qattiq: bermaguningcha, ololmaysan! Har bir inson — iqlim yaratuvchi manba, nur uzatsang, atrofing chaman bo‘ladi, muzlab tursang, bahorni ham qishga aylantirasan. Demakki, baxtiyor bo‘lish uchun, avvalo, o‘zingni unga munosib ayla. Boshqacha qilib aytganda, baxt senga tuhfa qilib berilmaydi, sen yo‘l topib uning qoshiga o‘zing borasan. O‘g‘lon bolam, biz senga shu yo‘lingda ko‘makchi bo‘laylik.

(Т. Sodiqova)


70-mashq. Ko‘chiring. Ega va kesimning moslashgan (to‘liq mosla­shuv), moslashmaganligini va uning sababini izohlang.

1. «Men yurtimning pok istakli kuychisi...» (A. Cho‘lpon) 2. «Cho‘lpon go‘zal Тurkistonni xonavayron qilgan kishilarni bo‘rilar, alvastilar, parilar deb atagan. Cho‘lpon ana shu qutlug‘ ma’nodagi «parilar»ni «malaklar» deb nomlaydi. Uning she’rlari­dagi parilar esa alvastilarning bir turidir. Ana shunday yovuz kuchlar to‘plangan joyda qonlar oqadi, boshlar kesiladi. 3. Cho‘lpon muhab­bat his-tuyg‘ulari bilan to‘la inson bo‘lgan. 4. O‘zbek tup­rog‘iga kuzning hazin nafasi kelib kirishi bilan daraxtlar za’faron libosga burkanadi, bog‘chalardagi gullar labidan tiriklik suvi qochadi; sarg‘ish rang — o‘lim va musibat rangi tevarak bo‘ylab yoyiladi. 5. So‘ng uning nigohi qizarib qolgan yaproqlarga o‘tadi. 6. Cho‘lponning zamondoshlari uni shoir sifatida e’zozlagan. 7. Biz Cho‘lponning o‘ta kamtar, mehribon, ezgu niyatli inson bo‘lgan­ligini bilamiz. (N. Karimov)