O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

Juda muhim. Bunday ot kesimni shakllantiruvchi vositalar bog‘lama deyiladi.

Bog‘lama ba’zan qo‘llanilmasligi mumkin. Bunday vaqtda kesim ohang yordamida shakllanadi. Masalan: U o‘quvchi.

Sodda va qo‘shma kesimlar

Kesimlar tuzilishiga ko‘ra sodda va qo‘shma kesimlarga bo‘­linadi.

Esda saqlang. Faqat bir so‘z bilan ifodalangan kesimga sodda kesim, ikki va undan ortiq so‘z bilan ifodalangan kesimga esa qo‘shma kesim deyiladi. Masalan, qirlarda lolalar ochildi gapida ochildi sodda kesim, «Lolazor» romanini o‘qib chiqdim gapida o‘qib chiqdim bo‘lagi qo‘shma kesim sanaladi.
Sodda va qo‘shma kesimlar ifodalanishiga ko‘ra sodda fe’l kesim va sodda ot kesim hamda qo‘shma fe’l kesim va qo‘shma ot kesim­larga bo‘linadi. Masalan, 1. Dugonam tashqariga ko‘z qirini tash­ladi. 2. Dadam kasalxonaning bosh shifokori hisoblanadi. Birinchi gapda ko‘z qirini tashladi bo‘lagi nima qildi? so‘rog‘iga javob bo‘lib, qo‘shma fe’l kesim, ikkinchi gapda esa kasalxonaning bosh shifokori hisoblanadi bo‘lagi kim hisoblanadi? so‘rog‘iga javob bo‘lib qo‘shma ot kesim vazifasini bajaradi.
O‘ylang: Otni kesim qilib shakllantiruvchi vositalar qaysilar?
Тayanch tushunchalar: fe’l kesim, ot kesim, bog‘lama, kesimlik ma’no­lari, kesimlik shakllari.
Berilgan maqolni izohlang, kesimlarni topib, qanday so‘z turkumi bilan ifodalanganini ayting.

Kattaga hurmatda, kichikka izzatda bo‘l.
Bilim — aql chirog‘i.

60-mashq. She’rni ifodali o‘qing. Kesimlarini topib, daftaringizga ko‘chirib yozing, qaysi so‘z turkumi bilan ifodalanganligiga izoh bering.

SO‘Z QADRI

Bo‘lsa takror qadri ketgay ne ulug‘ so‘zlarni ham,
So‘z bilish kam, bil yana o‘rnin topib so‘zlashni ham.

Nogahoniy bitta so‘zdan darz ketur dil qasriga,

So‘z — ulug‘ qudrat, eritgay toshni ham, muzlarni ham.

Oftob-u oyni alqab necha yozsang, balki oz,

Qadri bo‘lgay qop-qaro tun ichra yulduzlarni ham.

Senga bir so‘z aytadurman dilginamda asragan,

Jam etibman bag‘riga ming kecha-kunduzlarni ham.

So‘z aro inson kamoli, yor jamoli jilvagar,

Sarbaland etgay g‘azalda ne qaro ko‘zlarni ham.

«Xamsa» vodiysi aro so‘z mulkini kezdim necha,

Тingladim yayrab go‘zal gulchehra gulyuzlarni ham.

So‘zda hikmat, so‘zda ibrat, so‘zda millat barqaror,

Yaxshi so‘z birlan topursan eng aziz do‘stlarni ham.


(J. Jabborov)