O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

So‘z-gaplar


1-topshiriq. Ofarin, balli, hormang, yashang so‘zlarini dialogik nutqda gap holida qo‘llang.
2-topshiriq. Ha, yo‘q, afsus, albatta so‘zlarini dialogik nutqda gap holida qo‘llang.

Dialogik nutqda ha, yo‘q, shaksiz, shubhasiz, ofarin, yashang, to‘g‘ri, ehtimol, albatta kabi so‘zlarning o‘zi alohida gap bo‘lib keladi va oldingi gapning mazmuniga so‘zlovchining munosabatini bil­diradi.

Eslab qoling. Ha, yo‘q so‘zlari hamda modal so‘z­lar bilan ifodalangan, oldingi gap mazmuniga so‘zlovchining munosabatini ifodalovchi gaplarga so‘z-gaplar deyiladi.


Sodda gaplarda gap bo‘laklarining tartibi


1-topshiriq. Quyidagi so‘zlardan gap tuzing. Gap bo‘lak­larining qanday joylashganini ayting. Gullarga, suv, quyaman, ertalab, har kuni.
2-topshiriq. Quyida berilgan gapdagi gap bo‘laklarini so‘zlashuv uslubidagi tartibga soling.


Quloq soling menga, yaxshi qiz, biroz
Dilimni ochmoqchi bo‘laman Sizga. (A. Oripov)

Biz fikrimizni bayon qilish chog‘imizda zarur so‘zlarni tanlash bilan birga, ularni muayyan tartibda joylaymiz, chunki so‘zlashuv­chilarning ongida gap bo‘laklarining tartibi bo‘yicha ko‘nikma mavjud bo‘ladi. Unga ko‘ra, kesim gapning eng oxirida; to‘ldi­ruvchi, to‘ldirilmishdan, hol esa hollanmishdan oldin, ega ko‘pin­cha gap boshida, aniqlovchi aniqlanmishdan oldin keladi. Bunday tartib so‘zlashuv va ilmiy uslublarga xosdir. Badiiy va qisman publitsistik uslubda esa gap bo‘laklari tartibi o‘zgarishiga yo‘l qo‘­yiladi.

Eslab qoling. Gap bo‘laklari tartibining buzilishi inversiya deb ataladi.

Inversiya badiiylik, ifodalilik, ta’sirchanlilikni ta’minlash maqsadida qo‘llaniladi.

O‘ylang: Тo‘liqsiz gaplarning, so‘z-gaplarning fikr ifodalashda qanday ahamiyati bor?