O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

166-mashq. So‘roq gaplar dialogik nutqqa asoslanishini isbotlang. «Hunarni asrabon netkumdir oxir?!» mavzusida dialogik suhbat uyush­tiring.


167-mashq. Nahot, nahotki, kim? qanday? qaysi? nima? so‘zlari yordamida so‘roq gaplar hosil qiling.


29-dars. GAPLARNING HIS-HAYAJON
ISHТIROKIGA KO‘RA ТURLARI


Darsning maqsadi: His-hayajon bildirgan gaplar haqida umumiy ma’lumot berish va ulardan nutqda to‘g‘ri foydalanish ko‘nikmasini hosil qilish.


R E J A:

1. Gaplarning his-hayajon belgisi bor-yo‘qligiga ko‘ra tasnifi.

2. His-hayajon gap bilan his-hayajonsiz gaplarning farqi.
3. His-hayajon gaplarda tinish belgilari.

Mustaqil­li­gimiz abadiy yashasin! (Ko‘tarinki ohang bilan). Mustaqil­ligimiz abadiy yashasin.(Тinch ohang bilan).

Ma’lum voqea-hodisani hech qanday ehtirossiz oddiy bayon qilish bilan birga, ba’zan ehtiros, hayajon qo‘shilgan holda ifoda qilinadi. Yuqorida keltirilgan birinchi gap oddiy sodda gap bo‘lsa, ikkinchi sodda gap his-hayajon qo‘shilgan gapdir.
His-hayajonning qatnashish yoki qatnashmasligiga ko‘ra gaplar ikki guruhga bo‘linadi: 1) his-hayajonsiz gaplar. Bularga odatdagi darak, buyruq, so‘roq, istak gaplar kiradi; 2) his-hayajon gaplar (undov gaplar).
Gaplarning ifoda maqsadiga ko‘ra yuqoridagi to‘rt xil turiga nutq jarayonida so‘zlovchining his-hayajoni qo‘shilish bilan bu gaplarni his-hayajon gapga aylantiradi. His-hayajon gaplar undov gaplar atamasi bilan yuritiladi.
His-hayajonsiz gaplar His-hayajonli (undov) gaplar

1. Poyezd keldi. Keldi poyezd!

2. Uyingiz nurga to‘lsin. Nurga to‘lsin uyingiz!
3. Dalaga chiqmaysizmi? Chiqmaysizmi dalaga?!
4. Vatanim bog‘larga burkansa. Eh, bog‘larga burkansa Vatanim!


1-topshiriq. Chap qatordagi gaplarni o‘ng qator­dagi gaplarga solishtiring. Ularning o‘zaro farqini ayting.