O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. Yo‘ldoshev, SÍ. Mamatqulov, F. Yo‘ldoshev iqtisodiyot nazariyasi

15.9. Davlat budjetining shakllanishi. Budjet daromadlari
Davlat budjeti daromadlari qatoriga quyidagilar kiritiladi:

soliqlar, yig‘imlar, bojlar va boshqa majburiy to‘lovlar;

davlatning moliyaviy va boshqa aktivlarining joylashtirilishi,
foydalanishga berilishi va sotilishidan olingan daromadlar;

meros olish, hadya etish huquqi bo‘yicha davlat mulkiga
o‘tgan pul mablag‘lari;

yuridik va jismoniy shaxslardan, shuningdek, chet el davlatla-
ridan kelgan qaytarilmagan pul tushumlari;

rezident — yuridik shaxslarga va xorijiy davlatlarga berilgan
budjet ssudalarini qaytarish hisobiga tushadigan to‘lovlar;

boshqa daromadlar hisobiga shakllantiriladi.
Budjet daromad qismining umumlashtiruvchi manbayi bo‘lib,
jamiyatning milliy daromadi hisoblanadi. Budjet tizimi daromad
qismining tarkibi yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan turli daraja-
dagi budjetlarga to‘lanadigan to‘lovlarda ifodalanadi. Òurli daraja-
dagi budjetlarga kelib tushadigan daromadlarning ijtimoiy-iqtisodiy
belgilari, to‘lanish tartibi va shartlari quyidagicha tasniflanishi mumkin.
Ijtimoiy-iqtisodiy belgilariga ko‘ra daromadlar:

tashkilotlar xo‘jalik faoliyatidan olinadigan;

tashqi iqtisodiy faoliyatdan olinuvchi;

aksizlar;

tashkilotlar tomonidan brokerlik va boshqa vositachilik
xizmatlaridan olinadigan;

davlat bojlari;

---

289

bank va sug‘urta faoliyatidan olinadigan;

xususiylashtirishdan olinadigan;

resurslar uchun to‘lovlardan;

fuqarolar daromadlaridan;

boshqa daromadlardan olinadigan budjet daromadlariga
bo‘linadi.
Òo‘lanish tartibi va o‘tkazilish shartlariga ko‘ra daromadlar
mustahkamlangan, boshqariladigan, dotatsiya, subvensiya, o‘z
mablag‘lari va qarzga olinadigan mablag‘larga bo‘linadi. Mustah-
kamlangan daromadlar foizlar yoki boshqa qat’iy belgilangan
miqdorlarda budjetga kelib tushadi. Boshqariladigan daromadlar
yuqori turuvchi davlat yoki mahalliy hokimiyat organi qarori bilan
quyi organ ixtiyoriga o‘tkaziladi.
Budjetning daromad qismi, shuningdek, dotatsiyalar va sub-
vensiyalar hisobiga, ya’ni yuqori turuvchi budjet tomonidan quyi
turuvchi budjetga mablag‘ ajratilishidan iborat. Yuridik shakllariga
ko‘ra, budjet daromadlari soliq va nosoliq to‘lovlarga bo‘linadi.