O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. Rahimov quduqlarni burg‘ilash

Kern olish metodikasi. Jinslar va foydali qazil-
malardan quyidagi maqsadlar uchun namunalar
olinadi:
1) qattiq foydali qazilmalarning sifati va miq-
doriy  xarakteristikalarini  olish  uchun  (foydali
qazilmaning  qalinligini,  foydali  komponentlar
miqdorini, zarbali qo‘shimcha va boshqa texnologik
ko‘rsatkichlarni aniqlash);
2) tog‘ jinslarining fizik-mexanik xususiyat-
larini aniqlash uchun monolit olish;
3) suyuq va gazsimon foydali qazilmalardan
namunalar  olish.
Amaliy maqsadlar uchun namunalarning o‘lchovi va massasi
namunalash turi va foydali qazilmaning tarqalish xarakteriga qarab
tanlanadi.
Geologik xaritalash va qidiruv ishlarida olinayotgan material-
ning miqdori o‘tilgan  intervalga teng bo‘lishi kerak, ya’ni kern
chiqishi 100 % ga yaqin bo‘lishi kerak.
Geologiya-qidiruv ishlarida kern materiali miqdori namunaning
haqiqiyligini ta’minlashi kerak: namuna buzilmagan strukturaga ega
bo‘lishi, ifloslanmagan  bo‘lishi va foydali komponentlar saqlanib
qolishi kerak.
Yuqoriga ko‘tarib olingan kern kolonkaviy quvurdan chiqarib
olinadi, yopishib qolgan jinslar yuvib tashlanadi, so‘ng kern qutilari
yacheykalarga joylashtiriladi. Bunda kern bo‘laklarining kolonkaviy
quvurdagi tartibi saqlanib qolishi kerak. Kolonkaviy quvurdagi kern
nihoyatda ehtiyotlik bilan chiqarib olinishi lozim. Yuqori ko‘tarilgan
kolonkaviy quvurdan kernni urib chiqarish mumkin emas.
Osilib turgan kolonkaviy quvurdan kern chiqarib olinayotgan
paytda shikastlanib qolmaslik maqsadida uning ostki qismini qo‘l
bilan ushlash mumkin emas. Kolonkaviy quvurning ostki qismi
bilan yergacha bo‘lgan masofa 0,2 metrdan oshmasligi lozim.
 3.18-rasm.
 Ejektorli kolonkaviy snaryad:
1—o‘tgich; 2—ejektorli nasos; 3—qabul kamerasi;
4—aralashtirish kamerasi; 5—kanal; 6—ostki
o‘tgich; 7—shlam o‘tkazuvchi quvur;
8—ichki quvur; 9—shlamli o‘tgich;
10—kolonkaviy quvur;  11—koronka.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11

---

112
Kern yashiklari uzunligi 1 m va eni 0,5—0,6 m qilib tayyorlanadi.
Yashikning balandligi kern diametriga qarab aniqlanadi.
Kern yashikka parallel qator bilan chapdan o‘ng tomon, ya’ni
oldingi  intervalning  oxiri,  keyingi  intervalning  boshlanishiga
to‘g‘rima-to‘g‘ri  qilib  joylashtiriladi.  Har  bir  interval  oxiriga
fanerdan tayyorlangan etiketka qo‘yiladi. Unda quduq nomeri, sana,
burg‘ilash  intervali,  chuqurlashuv  uzunligi  va  ko‘tarilgan  kern
o‘lchamlari ko‘rsatilgan bo‘ladi. Agar biror intervaldan kern olin-
magan bo‘lsa, unda yashik ichida kern yo‘qligi  sabablari ko‘rsatiladi.
Yashiklar  qopqoq  bilan  berkitiladi  va  yashikning  tartib  raqami,
quduq va burg‘ilash intervallari yozib qo‘yiladi.
Yetarli miqdorda kern olinib bo‘lmagan sharoitlarda namunalash
uchun qo‘shimcha material sifatida burg‘ilash shlami xizmat qiladi.
Shlam maxsus shlam yig‘uvchi jelob va shlam yig‘uvchi mosla-
malar yordamida yig‘ib olinadi.
Agar foydali qazilmalardan kern olish imkoni bo‘lmasa, qatlam
quduqni egrilantirib  qaytadan burg‘ilanadi. Bunday hollarda foydali
3.19-rasm. Olmosli burg‘ilash uchun qo‘sh kolonkaviy quvurlar:
a, b—ÒÄÂ-2 va ÒÄÍ-2 mos ravishdagi quvurlar: 1—ishqalanishga
chidamli o‘tgich; 2—o‘tgich;  3, 7—tashqi va ichki quvurlar;
4—gayka; 5—prujinali shayba;  6—sharikli klapan; 8—kengaytirgich;
9, 10—tiraluvchi va kern qabul qiluvchi halqalar;  11—kernuzgich
korpusi;  12—koronka; 13— podshiðnikli uzel.
a
b
1
2
2
1
3
13
4
3
5
6
7
7
6
8
8
9
9
10
11
10
12
11
12

---

113
qazilma ustidan 10—15 m yuqoriga og‘diruvchi moslama o‘rnatiladi
va foydali qazilmalardan qayta namuna olinadi.
Geologiya qidiruv quduqlarini burg‘ilashda yuqori sifatli kern
olishning  asosiy  sharoitlari  quyidagicha:  quduq  konstruksiyasi
loyihasini tuzish va uning burg‘ilash obyektida borligi; o‘lchov-
nazorat apparaturalaridan foydalanish; yuqori sifatli namuna olishni
ta’minlovchi zamonaviy ratsional vositalarni tanlash va qo‘llash;
burg‘ilovchi personalning malakasini oshirish; kern olish bo‘yicha
talab va tavsiyalarning bajarilishini nazorat qilish.
Yuqori  sifatli  geologik  hujjatlarni  olish  uchun  rivojlanib
borayotgan quduq geofizikasi katta istiqbolga ega. Geofizik usul
jinslarning  almashish  chuqurligi  va  foydali  qazilma  qalinligini
yuqori aniqlikda aniqlashni ta’minlaydi.