Mexanik aylanma burg‘ilash uchun tog‘ jinslarining
burg‘ilanishi bo‘yicha klassifikatsiyasi
Bu
rg
‘i
la
sh
b
o
‘y
ic
h
a
ji
n
sl
a
rn
in
g
k
a
te
g
o
ri
y
a
si
Jinslar
M
.
M
.
P
ro
to
d
y
a
k
o
-
n
o
v
b
o
‘y
ic
h
a
q
a
t-
ti
q
li
k
k
o
e
ff
ts
iy
e
n
ti
L
.
A
.
S
h
re
y
n
e
r
b
o
‘y
ic
h
a
q
a
tt
iq
li
k
,
M
P
a
U
m
u
m
la
sh
ti
ri
lg
a
n
k
o
‘r
sa
tk
ich
,
m
Bu
rg
‘i
la
sh
te
zl
ig
i,
m
/s
o
a
t
I
Òorf, lyoss, bo‘sh mel
(bo‘r) qum va galka,
shag‘alsiz supes
0,3—1,0
100
—
23,0—30,0
II
Òorf, o‘simlik qatlami,
zichlangan qum, o‘rta
zichlikdagi gil,
zichlangan suglinok,
mergel, mel, bosimsiz
oquvchan jins
1—2
100—250
—
11,0—15,0
30
III
Bo‘sh sementlangan
qumtosh: mergel,
ohaktosh—rakushech-
nik: zich gil, qumloq
gilli gruntlar, tarkibida
20 % dan ziyod
mayda galkasi bor:
bosimli plivunlar
2—4
250—500
2,0—
3,0
23,0—30,0
1.4-jadvalning davomi
IV
Gilli, qumtosh gilli
ko‘mirli, oltingugurtli
slaneslar; bo‘sh qum-
toshlar, zich mergel-
lar, zich bo‘lmagan
ohaktosh va dolomit-
lar; shamol ta’sirida
bo‘lgan dunitlar,
peridotit zmeyeviklar
4—6
500—
1000
3,0—
4,5
3,5—5,0
V
Shag‘alli gruntlar:
xloritli, galka-xloritli,
oltingugurtli, sludali
slaneslar: fillitlar, argil-
litlar, ohaktosh, mar-
mar, mergelli dolo-
mit, dunitlar-shamol
ta’sirida bo‘ladi
6—7
1000—
1500
4,6—
6,8
2,5—3,5
VI
Gilli, kvars-xloritli,
kvars-oltingugurt,
slaneslar, dala shpatili
qumtosh, konglo-
merat-ohaktoshli
sementda, apatitlar
7—8
1500—
2000
6,9—
10,1
1,5—2,5
VII
Rogoobmankali, xlo-
riobmankali slaneslar,
kvarslangan ohaktosh:
yirik zarrachali diorit va
gabbro: otilib chiqqan
jinslar galkasi (50 %
gacha) bilan birikkan
konglomerat
8—10
2000—
3000
10,2—
15,2
1,9—2,0
31
1.16-§. Mexanik burg‘ilash usullarida
jinslarni parchalash turlari
Burg‘ilashning zamonaviy usullarida zaboyda jinslarni par-
chalashning uchta usuli bo‘lishi mumkin: hajmli, horg‘inli va ustki.
Hajmli parchalash qachonki jinslarni parchalovchi asbob
ostida jinslarning qattiqligidan ortiq kuchlanish hosil qilinganda
kuzatiladi, ya’ni
,
sh
Ð
F
Ð
bu yerda P — jinslarni parchalovchi asbobga beriladigan og‘irlik
kuchi, N;
F
—jinslarni parchalovchi asbobning barcha kontaktda
bo‘ladigan yuzasi, m
2
;
P
sh
— shtamp bostirilgandagi jinslar qattiqligi, Pa.
VIII
Kvarsli qumtosh,
kremniylangan slanes,
granatli skarnalar
11—14
3000—
4000
15,3—
22,8
1,3—1,9
IX
Siyenit, yirik zarra-
chali granit, kuchli
kremniylangan ohak-
tosh, otilib chiqqan
jinslardan tarkib topgan
konglomerat, bazalt
14—16
4000—
5000
22,9—
34,2
0,75—1,2
1.4-jadvalning davomi
X
Granit, granodiorat,
liðarit: kremniylangan
skarn, tolali kvars,
otilib chiqqan jins-
lardan iborat xarsang-
galechnikli qatlam
16—18
5000—
6000
34,3—
51,2
0,5—0,75
XI
Kvarsit, jespelit,
temirli rogovik
18—20
6000—
7000
51,3—
76,8
0,3—0,5
XII
Monolit-kvarsit,
rogovik, korundli
jinslar
20—25
va
yuqori
7000
76,8 0,15—0,25
32
Bu holda jinslarni parchalovchi asbob keskichlari jinsga
ma’lum chuqurlikkacha samarali botadi va uni parchalaydi, katta
hajmdagi jins zarrachalarini ajratadi. Quduqlarni burg‘ilashda bu
usul jinslarni parchalashdagi eng samarali usul hisoblanadi.
Ustki parchalash jinslarni parchalovchi asbob keskichlari
ostidagi hosil bo‘ladigan kuchlanish jinslarni bostirishdagi
qattiqligiga teng yoki kam, ya’ni
,
sh
Ð
F
Ð
bo‘lganda yuz beradi, bunda koronkaning keskichlari zaboy
bo‘yicha harakatlanib, jinslarni ishqalab parchalaydi va o‘zi
ham intensiv yediriladi (abraziv yeyilish). Bu jarayon o‘zining
past samaradorligi va yuqori energiya sig‘imi bilan xarak-
terlanadi.
Horg‘inli parchalash yuqorida qayd etilgan hollarda yuz
beradi. Jinslarning bir nuqtasiga ko‘p karra kuch ta’siri natijasida
jinslarda darzdorlik sistemasi rivojlanadi, uning qattiqligi kamayadi
va hajmli parchalash uchun qulay sharoit yuzaga keladi.
Bunday jarayonning samaradorligi ustki parchalashga nisbatan
yuqori, lekin hajmli parchalashga nisbatan kam bo‘ladi. Bu
parchalash usuli zarba
-aylanma burg‘ilash usuliga mosligi bilan
xarakterlanadi.
Jinslarni parchalovchi asbobga beriladigan optimal og‘irlik
kuchida boshida hajmli parchalash yuz beradi, keskichlarning
o‘tmaslashganligi natijasida u ustki yoki horg‘inli parchalashga
o‘tadi. Shuning uchun ham reys davomida og‘irlik kuchini yo‘l
qo‘yiladigan darajagacha oshirib borish kerak bo‘ladi va horg‘inlik
stadiyasida jinslarni parchalovchi asbob quduqdan chiqarib olinadi
va almashtiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |